„Фантомските болки“ на Бугарија за Македонија

Аргументите што се користат за оправдување на тврдењата за бугарскиот карактер на Македонија остануваат исти; во актуелниот спор, бугарската страна нема произведено никакви суштински нови идеи од оние што ги анализираше Штефан Требст пред 40 години

УЛФ БРУНБАУЕР

На 2 октомври 2022 година, бугарските гласачи повторно излегоа на гласање, на четвртите парламентарни избори од април 2021 година. Новите избори беа распишани откако владата на реформски настроениот премиер Кирил Петков го загуби гласањето за доверба во јули. Неговата коалициска влада се распадна кога партијата Има таков народ (ИТН) одлучи да ја повлече својата поддршка. Својот потег тие го оправдаа со тоа што изјавија колку им е непријатно поради отвореноста на Петков за укинување на ветото на Бугарија за почеток на пристапните преговори меѓу Европската унија и Северна Македонија, кои беа на маса од 2019 година. Партијата ИТН, основана во 2020 година од телевизискиот водител и комичар Слави Трифонов, не можеше да го капитализира своето противење за компромис со Северна Македонија. Исто толку брзо како што нејзината ѕвезда се издигна во 2021 година (од никаде до победата на изборите во јули 2021 година со 23,8% од гласовите), таа избледе во нејасност. На последните избори, ИТН не успеа да го надмине прагот од 4 отсто за влез во Националното собрание. Наместо тоа, друга нова партија забележа најголем пораст на гласовите, повеќе од удвојувајќи го својот удел од ноември 2021 година, кога се одржаа последните избори: Преродба, проруска, екстремно десничарска група доби 10,2 отсто од гласовите.

Преродба е лефтерна за деталите за политиката. Нејзиниот водач, Костадин Костадинов (кој има докторат по етнологија), ги исфрла опскурностите и теориите на заговор кои се типични за екстремната десница. Сепак, постои едно прашање каде тој и неговата партија имаат многу конкретни идеи. Тоа прашање е Македонија, која се појавува како посебна ставка во нивната политичка платформа: „Прашањето за односите со Македонија е клучно. Македонија е втората бугарска држава на Балканот и Преродба работи на обединување на двете бугарски државни формации во една држава“. За да се постигне ова, „мора повторно да се воспостави скршеното единство на бугарскиот етнос со цел Бугарија да стане најголема и најсилна држава во Југоисточна Европа“. Крајната цел на надворешната политика на Преродба е „целосно обединување со Македонија и заживување и зајакнување на целосната државна независност на обединета Бугарија“.

Сега, 10% за екстремно десничарска партија (со едвај 38% излезност на гласачите) не звучи премногу вознемирувачки, особено кога ќе се спореди со другите европски земји. Десет отсто беше, исто така, повеќе или помалку прагот што го достигнаа другите екстремни националистички, екстремно десничарски формации, но не успеаја да го надминат на претходните бугарски избори. Сепак, во барем една соседна земја, успехот на Преродба беше забележан со загриженост: Северна Македонија. Медиумите и политичките набљудувачи во Северна Македонија стравуваа дека, доколку Преродба стане дел од владината коалиција предводена од изборниот победник Бојко Борисов и неговата партија ГЕРБ, нова рунда бугарски барања од Македонија во однос на јазикот и културата. ќе влезе во игра идентитетот и новото вето за интеграцијата на земјата во ЕУ.

Нивните стравови се вкоренети во преседан: ветото на Бугарија за отворање на преговорите за членство со Северна Македонија во 2019 година беше проект милениче на друг ултранационалистички политичар, Красимир Каракачанов. Како шеф на партијата ВМРО-БНД, Каракачанов беше член на коалициската влада на Борисов до 2021 година и разви нездрава опсесија со Македонија. Сепак, оваа опсесија резонира со големи делови од политичката класа и општеството во Бугарија во целина.

Бугарските барања ги засилија националистичките сили во Северна Македонија

Бугарските барања од Северна Македонија во врска со историјата и јазикот на Македонците покажуваат колку долго може да трае за да се опорави од „фантомските болки“, кои започнаа во 1878 година кога беше основана новата бугарска држава без да се вклучи Македонија, регион/земја што бугарските националисти тврдат дека  историски е нивна. Оваа болка има последици кои ја надминуваат Бугарија и затоа заслужува внимание. Поединечно, речиси три години досега, Бугарија го блокираше процесот на пристапување на Северна Македонија во ЕУ, со што додава неизвесност во политичката иднина на земја која веќе има свој дел од нестабилност. Бидејќи ЕУ одлучи паралелно да ги води пристапните разговори со Северна Македонија и Албанија, преговорите со втората станаа колатерална штета на непопустливоста на Бугарија. Освен зголемените регионални тензии и фрустрација за ЕУ, најнепосреден ефект од барањата на Бугарија од Македонците беше зајакнувањето на националистичките сили во Северна Македонија, особено на најголемата опозициска партија, ВМРО-ДПМНЕ. Овие сили можат да се претстават како бранители на нацијата против странски насилник. Благодарение на мобилизирачката моќ на загриженоста за националниот идентитет, денес ВМРО-ДПМНЕ има добри шанси да се врати во власта по следните избори, иако нивниот последен мандат на власт беше заглавен во скандали. Целата оваа епизода покажува како членството во ЕУ им дава моќ на земјите-членки кои можат да го надминат пристапниот процес во име на агенди кои немаат никаква врска со ЕУ.

„Да се донесат конечни заклучоци во овој момент од историската политичка контроверза за Македонија, која врие веќе петнаесет години, едвај има смисла, бидејќи таа сè уште е во полн ек. Така започнува заклучокот од книгата на Штефан Требст од 1983 (!) за контроверзноста меѓу Бугарија и Југославија за Македонија (Требст 1983, 239). И тогаш и сега, спорот за идентитетот на Македонците, природата на нивниот јазик и толкувањето на историјата на Македонија ги попречува билатералните односи. Како што истакна Требст, контроверзноста влијае и на домашната политика. Голем дел од она што беше кажано пред речиси 40 години – т.е. за време на комунизмот – може да се примени денес, сè до конкретните аргументи што ги користеа оние кои беа вклучени во спорот (главно историчари, јавни интелектуалци, новинари и политичари). Нема многу ново под сонцето, може да се каже, со еден исклучок: симетријата на моќта драматично се промени во корист на Бугарија како резултат на нејзината моќ за вето во Европскиот совет и на силната желба на Северна Македонија да стане членка на Европската унија.

Ситуацијата резултираше со тоа што цела ЕУ беше заложник на посебните историски ставови на еден бугарски министер, Красимир Каракачанов

Корените на сегашниот спор лесно се наоѓаат – во центарот на градот Софија, т.е. седиштето на власта на Бугарија. Потешка задача е да се објасни спорот. Зошто Бугарија, сосема изненадувачки, одеднаш го блокираше отворањето на преговорите за членство со Северна Македонија и побара, како предуслов за тие разговори, Северна Македонија да ги промени начините на кои го претставува своето минато? Бугарија долги години се претставуваше како најсилен поддржувач на македонското членство во ЕУ. Навистина, многу Бугари мислат дека Македонците се всушност дел од бугарската етничка нација, но реално малкумина од нив се грижат, освен вистинските верувачи како што се споменатите Каракачанов и Костадинов. Пред ветото на владата, во Бугарија имаше мала јавна дебата за Македонија, ниту пак имаше мобилизација одоздола. Се чини дека се се сведуваше на несразмерното влијание во оваа работа на партијата ВМРО и нејзиниот лидер Красимир Каракачанов, тогашен вицепремиер и министер за одбрана. ВМРО беше дел од групацијата Обединетите патриоти, еден од помалите коалициски партнери на ГЕРБ во третата влада на Борисов. Каракачанов е обучен историчар кој нашироко објавувал за историската ВМРО, која е формирана на крајот на 19 век за да се бори против османлиската власт. Денес и бугарската и македонската партија со исто име тврдат дека се нејзини единствени легитимни наследници. За време на комунизмот, Каракачанов даваше информации за македонските прашања за државната безбедност. За Каракачанов, Македонија како да стана лична опсесија. Очигледно, за време на неговиот инаку незабележителен мандат во владата, му беа дадени прашањата на македонскиот идентитет како „игралиште“ (со исклучок на гневот против Ромите). Тој успеа да ја убеди владата да заземе позиција од која не може да се симне а јавноста да не ја смета за непатриотска. Шефот на владата, Бојко Борисов, малку се грижеше, додека не беше предоцна. На крајот, ситуацијата резултираше со тоа што цела ЕУ беше заложник на посебните историски ставови на еден бугарски министер.

Македонско разочарување и реакција

Северна Македонија се надеваше дека новата влада во Бугарија ќе заземе поинаква позиција, откако Бојко Борисов конечно поднесе оставка и преодната влада предводена од Стефан Јанев ја презеде функцијата во мај 2021 година. Сепак, новата влада ја задржа рамковната преговарачка позиција од 2019 година, иако првичниот автор, партијата ВМРО, не успеа повторно да влезе во парламентот на три последователни избори во 2021 година. Владата продолжи постојано да нагласува колку е важно членството на Северна Македонија во ЕУ за Бугарија, но дека земјата мора прво да ги исполни одредбите од 2017 година договор за пријателство (очигледно според софиското толкување). Дури и хрватскиот претседател беше принуден да сфати колку Бугарија е сериозна во врска со блокадата: Кога Зоран Милановиќ ја критикуваше бугарската позиција на состанокот меѓу Словенија, Хрватска и земјите од Западен Балкан во Брдо кај Крањ, Словенија, во мај 2021 година, бугарскиот министер за надворешни работи го повика хрватскиот амбасадор — исклучително ретка појава меѓу земјите на ЕУ. Според бугарското Министерство за надворешни работи, забелешките на Милановиќ биле „неприфатливи и неоправдани“.

Ниту самитот на ЕУ на 22 јуни 2021 година не успеа да произведе чекор напред, и покрај состанокот на шефовите на влади и министрите за надворешни работи на Бугарија и Северна Македонија неколку дена претходно. Како што беше очекувано, бугарската блокада предизвика бурни реакции во Скопје, иако не од владата, која се залагаше за деескалација, туку од парламентот. Собранието на Северна Македонија на 29 јули 2021 година едногласно ја усвои „Резолуцијата за зајакнување на македонската државна позиција во контекст на блокадите на европската интеграција“, со само еден воздржан. Оваа резолуција исто така копаше длабоко во вреќата на националната историска реторика. Според резолуцијата, разговорите со Бугарија мора да се водат со „почитување на посебноста на македонскиот народ“ и „мора да ги признаат, без резерва, наодите од македонските општествени, хуманистички и културолошки науки во врска со автохтоноста на македонскиот народ и неговиот историски, јазичен, културен и религиозен континуитет“. Од македонските преговарачи беше побарано да ги земат предвид не само наодите од „македонското“ истражување, туку и „утврдените факти и прифатените теории, како и емпириските студии на современите меѓународни славистика, лингвистиката, историографијата и меѓународното право“, особено во однос на „вековниот“ континуитет на македонскиот јазик и идентитет. Сосема настрана од прашањето за степенот до кој всушност постои научен консензус за овие прашања – не постои – проблемот овде е од многу пофундаментална природа. Големобугарскиот примордијализам е оспорен од сопствената верзија на Северна Македонија, во која македонскиот народ отсекогаш постоел и каде што сè што се случувало на територијата на денешна Северна Македонија е дел од национален македонски наратив. Ова е во согласност со популарните романтични ставови кај Македонците, вклучително и голем број професионални историчари. Единствено изненадувачки беше што претставниците на албанските партии во парламентот се согласија на ова.

Историчари како дипломати

Едно бугарско барање кое постојано се појавуваше беше заедничката експертска комисија да продолжи со својата работа и да формулира препораки за тоа како да се толкува „заедничката“ историја на двете земји (судејќи од рамковната позиција на Бугарија, исходот од оваа работа не се претпоставува да биде со отворен крај). Бугарското разбирање на „заедничката“ (обща) историја е индикативно: за бугарските уши тоа укажува на истоветност. Македонските историчари во заедничката комисија, од друга страна, „заедничко“ го толкуваат како „споделено“, но не и исто, што значи дека гледиштата за „заедничкото“ минато може да се разликуваат. Официјална Бугарија очигледно негува традиционалистичко сфаќање за историјата, во кое вечно постоечки, етнички дефиниран „народ“ е носител на историјата и според кој постои само една „историска вистина“.

Корените на сегашниот спор лесно се наоѓаат – во центарот на градот Софија, т.е. седиштето на власта на Бугарија. Потешка задача е да се објасни спорот

Довербата на бугарската влада во заедничката комисија најверојатно е вкоренета во составот на бугарската делегација. Заедничката мултидисциплинарна комисија на експерти за историски и образовни прашања, како што гласи нејзиното официјално име, е формирана врз основа на Договорот за пријателство меѓу Бугарија и Северна Македонија од 2017 година. Македонската влада не покажа многу ентузијазам за создавањето на оваа комисија, бидејќи нејзината агенда беше поттикната од бугарската опседнатост со македонската историја. Сепак, се согласи со надеж дека тоа ќе помогне за нормализирање на односите меѓу двете земји. Сега работата на мешовитата комисија стана главен аргумент во обвинувањето на Бугарија дека Северна Македонија не ги исполнила своите обврски според договорот за пријателство и затоа не се квалификувала за членство во ЕУ. Ова беше чудно оправдување, кое не беше покриено ниту со копенхашките критериуми, ниту со европските закони. Тоа значеше дека има големи очекувања и голем притисок врз академиците испратени во комисијата, кои практично станаа судии во билатерален спор. Ова очигледно ја попречи задачата што всушност ѝ беше доделена на комисијата, која членот 8 од договорот за пријателство ја дефинираше да ги толкува историските настани „објективно“ врз основа на „автентични историски извори“.

Заедничката експертска комисија беше по моделот на билатералните комисии на историчари формирани меѓу други земји со тешко заедничко минато. Најважните примери се оние меѓу Сојузна Република Германија и земјите кои беа нападнати и окупирани од Германија за време на Втората светска војна. Главната разлика е во тоа што овие комисии се занимаваат со германската окупација и воени злосторства, холокаустот и геноцидот и повоената одмазда, како што е протерувањето на германските малцинства. Во случајот со Бугарија и Македонија, комисијата треба да ги реши таквите земјотресни проблеми како што се дали антиотоманскиот борец за слобода Гоце Делчев бил Бугарин или Македонец, дали Илинденското востание во 1903 година било претходник на независна Македонија или обид за обединување со Бугарија, дали краткотрајната империја на Цар Самуил била „бугарска“ или не, итн. За националната публика во Бугарија и Северна Македонија, овие прашања секако се важни. Сепак, мала штета би била направена доколку се дозволи различните одговори на двете земји на овие прашања да постојат еден до друг. Овие национални толкувања и онака се жртви на истата епистемолошка заблуда на националната недвосмисленост и телеологија. Ваквите прашања ретко создаваат иновативни истражувања, наместо тоа имаат тенденција да предизвикаат анахрони контроверзи за националниот карактер на настаните што се случиле долго пред да се измислат нациите.

Активностите на мешовитата комисија набрзо завршија по само неколку првични состаноци. Според бугарската страна, на нивните македонски колеги им недостасувала посветеност, што веројатно било точно. Изборите во април 2020 година во Македонија (конечно одржани во јули), избувнувањето на пандемијата Ковид-19 и конечно серијата изборни кампањи во Бугарија во 2021 година беа непосредните причини поради кои комисијата ја прекина работата по седмиот состанок во ноември 2019 година. Со оглед на силно поларизираната и тензична политичка клима во Македонија, македонските членови на комисијата особено стравуваа дека секој компромис од нивна страна може да се смета за предавство од националистичката јавност и да биде искористен од политичката опозиција за свои интереси. Двајца македонски членови на комисијата, Драги Ѓоргиев и Петар Тодоров, истакнаа како се инструментализира историјата за поттикнување поделби во македонското општество. Блокадата на Бугарија не можеше а да не го поттикне националното чувство и ја зголеми веројатноста за обвиненија за предавство против историчарите кои би можеле да ги преиспитаат националните митови. Овие стравови требаше се покажа дека биле оправдани. Стана јасно дека бугарската страна политички многу повеќе инвестирала во комисијата отколку македонската (иако беше точно спротивното кога беше привлечено вниманието на јавноста). Кога во февруари 2022 година шефот на македонската делегација, Драги Ѓоргиев, предложи суспендирање на комисијата на година или две за да не се наруши тековното политичко зближување меѓу двете влади, неговата сугестија беше категорично отфрлена од бугарското МНР. Всушност, бугарската влада најави уште три состаноци на комисијата за 2022 година.

Тешкотиите во работата на комисијата беа вкоренети и во концептуални несогласувања. Како што веќе беше споменато, секоја страна има различно разбирање за тоа што значи „заедничка“ или „споделена“ историја – токму она што треба да го истражат. Се чини дека мнозинството од секоја страна, исто така, има различно фундаментално разбирање на историјата, особено во начинот на кој треба да се толкува појавата на нациите и изградбата на сеќавањето. Ако се конструираат нации, тогаш се конструираат и национални наративи за континуитет од векови или милениуми наназад – се чини дека ова е преовладувачкото гледиште кај македонските членови, додека бугарските делегати се приврзаници на потрадиционалистички поглед на историјата, во кој Бугарите и Македонците формирал еден народ (етнос) пред 1944 година. Додека едната страна зборува за културите на сеќавањето и „историите“ во множина и го доведува во прашање верувањето во „историските вистини“, другата зборува за „факти“ и „ објективност“.

Составот на комисијата кажува самиот за себе. Повеќето македонски членови се од помладата генерација и се првенствено истражувачи, додека кај бугарските членови е видливо дека четворица од седуммината служеле во дипломатската служба, а еден бил ректор на Универзитетот во Софија. Шефот на бугарската страна, Ангел Димитров, е роден во 1945 година и работеше на историјата на бугарското „национално прашање“ во Бугарската академија на науките од 1970-тите, односно од највисокото време на националниот комунизам. Од 1994 до 2001 година ја извршуваше функцијата бугарски амбасадор во Скопје. Друг бугарски член, Наум Кајчев, исто така имаше дипломатска функција во Македонија, како генерален конзул во Битола (2007–2010). Момчил Методиев, историчар на Новиот бугарски универзитет во Софија и специјалист по историја на православната црква за време на комунизмот, зад себе има десетгодишен ангажман во Министерството за надворешни работи. Кирил Топалов (роден 1943 година), чие семејство доаѓа од Македонија во Бугарија, е литературен научник и писател, кој беше бугарски амбасадор во Атина од 1998 до 2002 година, а подоцна и во Ватикан. Бугарските експерти за Македонија чии ставови одат спротивно на националистичкиот мејнстрим се упадливи со нивното отсуство.

Драги Ѓоргиев, шефот на македонската страна, е експерт за османлискиот период и директор на Институтот за национална историја во Скопје, како и член на Македонската академија на науките. Групата помлади историчари, кои се обучија по комунизмот, некои од нив во странство, е добро застапена во македонската делегација во моментов е со три члена (еден од нив, Дарко Стојанов, се повлече и на негово место дојде политикологот Огнен Вангелов). Во Љубица Спасковска, предавач на Универзитетот во Ексетер, македонската делегација има и меѓународен член, а во Исамедин Азизи од Институтот за албанско културно наследство (претходно работеше и во Институтот за национална историја) има некој од албанското малцинство.  Етнологот Љупчо Ристески од скопскиот универзитет го проширува дисциплинскиот профил. Така, се чини дека македонските членови беа главно избрани поради нивните академски заслуги, додека бугарските членови беа избрани затоа што се тешки тегови во политиката на историјата (да не се побиваат нивните академски акредитиви).

Компромисот што се наѕираше на политичкиот фронт, иако далеку од остварен и сè уште остро оспоруван во Скопје, повторно ја поттикна работата на експертската комисија. На 15 август 2022 година беа објавени препораките на комисијата за заедничко одбележување на историските личности како и за корекција на учебниците по историја за петто одделение во Бугарија и шесто одделение во Северна Македонија. Овие препораки веќе беа договорени во јули 2019 година и прифатени од двете влади, но сè уште не беа објавени. Иако препораките не привлекоа големо внимание на јавноста во Бугарија, тие предизвикаа масивни реакции во Северна Македонија, потврдувајќи ги стравувањата на македонските членови на експертската комисија.

Препораките беа скромни. Во документот се наведуваат некои суштински факти за светите Кирил, Методиј, Климент и Наум и се препорачува нивните јубилеи да се прославуваат заеднички од двете земји. Препораките го нагласуваат клучниот придонес на овие светци за христијанската и словенската култура и предлагаат двете земји да ги почитуваат. Ниту еден од нив не е класифициран ниту како бугарски, ниту како македонски. Што се однесува до цар Самуил, со малку нејасни термини, комисијата препорачува неговото славење да биде „симбол на заедничките вредности и вистинско добрососедство и пријателство“. Во документот се посочува дека големата средновековна држава со која владеел Самуил е признаена од повеќето историски научници како бугарска држава со политички центар на територијата на денешна Северна Македонија. „Драматичната“ историја на Самуил и неговата држава „се симбол на заедничката историја што ја споделуваат двете модерни држави, Бугарија и Северна Македонија“. Во однос на горенаведените учебници по историја за петто (Бугарија) и шесто (Северна Македонија) одделенците, препораките беа подеднакво воздржани. Утврдени се „некои недостатоци“, на пример при прикажувањето на античката историја и употребата на историски карти. Во македонските учебници, сугестијата за континуитет помеѓу античка Македонија и денешната земја беше класифицирана како „историски анахронизам“.

Негирањето на посебноста на Македонците од страна на Бугарија предизвикува одбранбена реакција од македонските научници, кои се чувствуваат должни да посветат многу енергија за да ги одбранат „своите“ историски вистини

Скромната природа на препораката не спречи жестока реакција во Северна Македонија. Тодор Чепреганов, поранешен директор на Институтот за национална историја, ја опиша комисијата и нивните препораки како „некомпетентни“. Тие, како што тврдеше, ќе го поткопаат „македонскиот национален идентитет, јазик и култура“. Тој ги сметаше препораките како обид за „бришење на колективната меморија на македонскиот народ“. Според Чепреганов, два различни народи не можат заеднички да слават исти поединци. Средновековецот Митко Панов, исто така од Институтот за национална историја, ја отфрли класификацијата на државата на цар Самуил како „бугарска“. Според него, оваа држава е формирана целосно независно од Бугарија, која престанала да постои во 971 година. Очигледно, има здрав плурализам на мислења во најважниот историски институт во Северна Македонија! Сто академици и интелектуалци, од кои голем дел од МАНУ, објавија отворено писмо против препораките. Според нив, „македонската историја претставува суверен интерес на Република Македонија“. И опозицискиот лидер Христијан Мицкоски од национал-конзервативната партија ВМРО-ДПМНЕ ги обвини македонските членови на комисијата дека добиваат наредби од владата и од владејачките социјалдемократи, наводно во замена за хонорари од 80.000 евра.

Заклучок

Кога пред три години бугарската влада одлучи да го поврзе своето одобрување за пристапување на Северна Македонија во ЕУ со долгиот список на барања поврзани со историјата и идентитетот што Скопје требаше да ги исполни, таа ја отвори Пандорината кутија која се покажува дека е тешко повторно да се затвори. Бугарското вето не придонесе многу за унапредување на Договорот за пријателство и ја отежна работата на експертската комисија за историски прашања. Тоа ги стави македонските експерти во деликатна позиција, бидејќи требаше да го балансираат нивниот академски етос со сеопфатната стратешка цел на нивната земја да се приклучи на Европската унија (и да ја надмине бугарската опструкција за постигнување на таа цел). Има три заклучоци од овој хаос што би сакал да ги истакнам овде.

Прво, во Бугарија, во Северна Македонија и воопшто на Балканот, историјата продолжува да биде важна од погрешни причини. Политичарите користат јазик на „објективност“, „вистина“ и „факти“ со цел да ги промовираат националните митологии и наоѓаат спремни историчари да ги испорачаат нивните ставови. Вака сфатено, историјата може да стане прашање на билатерални преговори, во кои се тргува со „факти“. Деконструктивистичките позиции кои се свесни за наративната природа на историјата и мултиперспективноста на историските интерпретации се заглавени меѓу чеканот и наковалната: тие се заглавени од традиционалистичките ставови бидејќи за нив има повеќе инвестирано во дебати како на пример дали Гоце Делчев бил Бугарин или Македонец. Во исто време, рефлексивното гледиште за националниот идентитет кој е свесен за неговата конструирана природа се гледа од вознемирената домашна јавност како предавство на националните вредности. Негирањето на посебноста на Македонците од страна на Бугарија предизвикува одбранбена реакција од македонските научници, кои се чувствуваат должни да посветат многу енергија за да ги одбранат „своите“ историски вистини. Во таква атмосфера, постои мала подготвеност за заедничко справување со прашањата кои навистина заслужуваат внимание, како што е соучесништвото на Бугарија во холокаустот врз македонските Евреи или политичкото сузбивање на Македонците пробугарски ориентирани кон крајот на 1940-тите.

Второ, се покажува дека бугарските „фантомски болки“ за Македонија тешко може да се ублажат. Тие може да се повлечат од време на време, но како заспано воспаление може да станат акутни во секој политички погоден момент. Аргументите што се користат за оправдување на тврдењата за Македонија остануваат исти; во актуелниот спор, бугарската страна нема произведено никакви суштински нови идеи од оние што ги анализираше Штефан Требст пред 40 години. Ова е исто така причината зошто е толку непривлечно да се посвети внимание на ова прашање: сè што е кажано веќе е слушнато многу пати претходно. Уште еднаш, овде е доказ за трајното наследство на националниот комунизам за историското размислување во Бугарија. Парадоксално, се чини дека Македонија не е многу во мислите на обичните Бугари. Последниве сметаат дека озлогласената корупција и нискиот животен стандард се најитните проблеми на Бугарија. Сепак, политичарите водат сметка за македонските работи и малкумина се осмелуваат да раскине со бугарскиот мејнстрим став. Ова е уште еден пример за широката неповрзаност меѓу народните грижи и политичарите во Бугарија.

Трето, дури и очигледно апсурдна владина позиција може да стане политика на ЕУ, ако никој друг не се грижи, или ако другите членки на ЕУ се подготвени да се кријат зад опскурноста на една од нив. Барањата на Бугарија од Северна Македонија беа неоправдани и очигледно неправедни. Да наведам пример: додека Бугарија инсистира на вклучување на Бугарите како конститутивен народ во македонскиот устав, таа опстојува да негира постоење на македонско малцинство во Бугарија, и покрај 30-годишните напори на Обединетата македонска организација Илинден-Пирин, која се обидува да ги застапува интересите на малцинството, да биде регистрирана и тоа го прави неспроведувајќи неколку пресуди на Европскиот суд за човекови права. Повеќе од две години Бугарија не плаќа политичка цена за своето опструкционистичко однесување, и покрај тоа што ги поткопува нагласените приоритети на ЕУ. Тоа направи малку за подобрување на угледот на ЕУ во Северна Македонија и Албанија. Некои се сомневаа дека другите земји на ЕУ претпазливи за понатамошно проширување (особено Франција и Холандија) не беа целосно незадоволни од блокадата на Бугарија. Компромисот предложен за време на француското претседавање со Советот на ЕУ во јуни 2022 година ја стави одговорноста уште еднаш врз Северна Македонија и постави опасен преседан: како ќе ги спречи другите земји да се обидат да ги претворат своите националистички патологии во официјална политика на ЕУ во иднина?

Во историски момент кога негирањето на посебноста на идентитетот и историјата на една нација служи како оправдување за брутална војна на агресија и културно уништување, на ЕУ ѝ треба систем за рано предупредување против креаторите на политиката кои го следат иредентизмот и го доведуваат во прашање постоењето на други нации, иако е малку веројатно дека нивните дизајни некогаш ќе се претворат во реалност. Дефинитивно тие не треба да бидат наградени со принудување на нивната жртва да го промени својот устав.

(Улф Брунбауер е историчар кој предава на Лајбниц институтот за Источни и Југоисточни европски студии во Регенсбург, Германија. Овој текст е дел од поголемата анализа наречена „Несакани ефекти од ‘фантомските болки’: како бугарската историска митологија го попречува пристапот на Северна Македонија во ЕУ“ објавена во списанието „Компаративни студии за Југоисточна Европа“.)

Извор: Независен