Skip to content
Љубителите на кафе ширум светот, па и во Македонија, сè почесто забележуваат дека омилената шолја кафе станува сè поскапа. Без оглед дали се работи за пакетче мелено кафе, зрна или инстант верзија – цената на овој секојдневен ритуал оди нагоре. Но зошто?
Поскапувањето на кафето не е резултат на произволни одлуки на локалните производители или трговци. Зад оваа појава стои цела низа глобални фактори, кои во комбинација создаваат совршена бура на пазарот. Од климатски катастрофи, намалени приноси и нарушени транспортни ланци, до финансиски шпекулации и зголемена побарувачка – сите овие елементи го туркаат кафето кон нови рекорди на берзите.
Климатски промени и лоши жетви: кога природата удри по кафето
Кафето, како и многу други земјоделски производи, е екстремно чувствително на временски услови. Во последните две години, светот е сведок на серија на климатски аномалии кои го уништија дел од глобалните жетви:
Бразил, најголемиот светски производител на арабика, се соочува со најголемата суша од 1981 година. Освен што жетвата беше значително намалена, дел од насадите се трајно оштетени.
Виетнам, водечки производител на робуста, има сè пониски приноси поради непредвидливи временски услови и зголемени температури.
Како резултат, цената на робуста ја надмина цената на арабика, што ретко се случува, а цената на арабика порасна за 140% само во последната година.
Геополитика и транспорт: кризата во Црвеното Море ја удира и вашата шолја кафе
Безбедносните закани во Црвеното Море – вклучително и нападите врз трговски бродови – предизвикаа хаос во глобалната логистика. Наместо директно преку Суецкиот канал, бродовите со кафе сега мораат да ја заобиколуваат цела Африка, што:
-ја продолжува испораката од 30 на 90 дена,
-значително ги зголемува трошоците за транспорт,
-и ги нарушува синџирите на снабдување во Европа и пошироко.
Ова се одразува и на цената на секое пакетче кафе што стигнува до нашите продавници.
Шпекуланти и берзи: кафето како финансиска алатка
Во време на економска неизвесност, суровините како кафето стануваат атрактивна мета за инвеститорите. Глобални хеџ-фондови и шпекуланти вложуваат милијарди долари во фјучерси за кафе на берзите во Њујорк и Лондон, очекувајќи профит од нестабилноста.
Овој вид шпекулации ги крева цените вештачки, дури и кога реалната понуда не се менува значајно.
Промена во потрошувачките навики: кафето го освојува Истокот
Побарувачката за кафе расте – и тоа на неочекувани места. Во Кина, Јапонија, Јужна Кореја и други делови од Азија, новите генерации сè повеќе се свртуваат кон кафе наместо кон традиционалниот чај.
Оваа масовна културна промена создава нов пазар со милијарди потрошувачи, кој дополнително ја стега понудата на глобално ниво и ги подига цените.
Како сето ова се одразува во Македонија?
Иако не сме директен производител, Македонија е увозник – и како такви, не можеме да го избегнеме ударот. Производителите и дистрибутерите на кафе во земјава се обидуваат да ги апсорбираат дел од глобалните трошоци преку:
-оптимизација на трошоци во другите делови од ланецот,
-долгорочни договори со добавувачи,
-и балансирање на квалитетот со цената.
Сепак, експертите предупредуваат дека ако трендовите продолжат, нови прилагодувања на цените се речиси сигурни.
Што може да се очекува во иднина?
Според доц. д-р Вељко М. Мијушковиќ од Економскиот факултет во Белград, ситуацијата нема да се стабилизира брзо:
„Пазарот на кафе останува под силен притисок од повеќе страни – климатски услови, логистички проблеми, растечка побарувачка и берзански шпекулации. Регионалните производители прават напори да го ублажат ударот, но долгорочно гледано, потрошувачите ќе мораат да се навикнат на новата реалност.“
Во време кога геополитиката, климатските промени и глобалните финансии се сè повеќе испреплетени, кафето станува пример како глобалните кризи се чувствуваат и во нашата чаша. И додека поскапувањето можеби е непријатно, важно е да разбереме дека тоа е дел од многу поширок светски процес – на кој, за жал, не можеме директно да влијаеме, но мораме да се адаптираме.
