Skip to content
Ново американско истражување покажува дека бебињата изложени на повисоки нивоа на таканаречените „вечни хемикалии“ (PFAS) уште во мајчината утроба почесто развиваат висок крвен притисок во тинејџерските години. Научниците следеле повеќе од илјада деца од раѓањето до полнолетство и откриле јасна врска: колку беше поголема концентрацијата на три специфични PFAS во крвта на мајките, толку се зголемувал ризикот од хипертензија кај нивните синови и ќерки. Најранливи се покажаа момчињата и децата со темна кожа.
PFAS (пер- и полифлуороалкилни супстанции) се широко користени во нелепливи тави, обвивки за брза храна, водоотпорни ткаенини и пени за гаснење пожари. Поради нивната исклучителна хемиска стабилност, овие соединенија речиси не се разградуваат и со текот на времето се таложат во околината и во човечкото тело. Досега беа поврзани со висок холестерол, одредени видови рак и проблеми со плодноста; сега на списокот се придодава и висок крвен притисок кај тинејџерите.
Европски сигнал за тревога
За да ја ограничи штетата, Европската унија од 2026 година воведува максимална граница за вкупни PFAS во водата за пиење. Целта е постепено исфрлање на овие соединенија од потрошувачките производи и построга контрола во индустријата.
Како стои Македонија?
Во земјава PFAS сè уште не се третираат како приоритетен загадувач. Институтот за јавно здравје редовно ја анализира водата за тешки метали и бактерии, но овие хемикалии не се дел од рутинскиот мониторинг, а посебен правилник со гранични вредности не постои. Домашната научна литература ретко ги спомнува, а јавноста доаѓа до информациите преку изолирани новинарски текстови и еколошки блогови.
Зошто ова нè засега
Македонските деца веќе се изложени на загадувачи од воздухот; евентуална хронична изложеност на PFAS би го зголемила товарот врз нивното кардиоваскуларно здравје. Старите водоводни системи и недоволната филтрација оставаат простор овие супстанции незабележано да стигнат до чешмата.
Што треба да се направи
- Владата и општините треба да усвојат регулатива усогласена со европските стандарди и да инвестираат во лабораториска опрема способна да ги детектира PFAS во минимални концентрации.
- Институтот за јавно здравје мора да ги вклучи PFAS во редовниот мониторинг и редовно да објавува транспарентни резултати.
- Научните центри треба да покренат биомониторинг на мајки и новороденчиња, за да се добие реална слика за изложеноста.
- Граѓаните, додека државните механизми се усогласат, можат делумно да се заштитат со избегнување нелепливи садови со флуорирани облоги, помалку амбалажа за брза храна и користење домашни филтри со активен јаглен.
Пораката е јасна: ако Северна Македонија сака да ја заштити следната генерација од „вечните хемикалии“, мора да го спречи нивниот тивок влез во водата и храната пред хипертензијата и другите болести да покажат дека сме задоцниле.