Десет години од грчкото „ОХИ“: што се случи – и зошто сè уште боли

АТИНА, 5 јули 2025 – Пред точно десет години Грција ја затресе Европа со едно гласно „ОХИ“. На скорешно објавената понуда на кредиторите за нов спасувачки пакет, 61 % од гласачите одговорија „НЕ“ – уверени дека одбивањето ќе донесе подобар договор, па дури и олеснување на долгот. Она што следеше, меѓутоа, беше сложен лавиринт од политички пресврти што и денес ја делат земјата.

Референдумот – прв на национално ниво по 1974 година – беше обид на премиерот Алексис Ципрас да го засили преговарачкиот притисок врз Брисел. Граѓаните со 61 % рекоа „НЕ“ на условите што веќе исчезнаа од масата, бидејќи понудата беше повлечена штом е распишано гласањето. Следуваа банкарски празник, лимит од 60 евра дневен подигнат кеш, а економијата влезе во слободен пад. Само десет дена подоцна Атина прифати уште построг пакет реформи, познат како Трет меморандум – со што дел од гласачите се почувствува изневерени.

Од еуфорија до нов меморандум

Кампањата за „НЕ“ започна со собири на Синтагма, бранејќи го достоинството против, како што го нарекуваа, „финансискиот диктат“. На спротивната страна, движењето „Остануваме во Европа“ предупредуваше дека одбивањето може да ја извади Грција од еврозоната.

Наутро на 6 јули, лидерите на партиите се собраа во претседателската палата. Разговорите траеја цел ден; ноќта ја донесе оставката на министерот за финансии Јанис Варуфакис и сигнал дека Атина мора да попушти. За само една седмица, премиерот Алексис Ципрас во Брисел прифати договор што вклучуваше посилни фискални цели, приватизации и надзор од Европскиот механизам за стабилност.

Внатрешен раскол и нови избори

Дури 43 пратеници на Сириза – меѓу нив и партиски ветерани – гласаа против договорот. Без мнозинство, Ципрас поднесе оставка на 20 август и закажа предвремени избори. На 20 септември Сириза пак победи, но со ослабена поддршка, а внатрепартиската Левица ја напушти парламентот.

Неплатена сметка

Макроекономски, референдумот чинеше скапо: според Банката на Грција, капиталните контроли пресекоа околу 20 милијарди евра ликвидност, а туристичката сезона, тогаш само што започнуваше, загуби стотици милиони. Цената ја почувствуваа мали бизниси и пензионери, кои седмици подред стоеја пред банкомати за барем дел од своите пензии.

Долгата сенка на јули 2015

Денес, кога земјата конечно повторно ужива инвестиционен рејтинг, поделеноста не стивнува. Поддржувачите на „ОХИ“ тврдат дека гласот донел политичка свест за ограничувањата на еврозоната и ја оживеал дебатата за отпишување на јавниот долг во Европа. Критичарите велат дека тоа бил симболичен чин без план Б, кој ја засили зависноста од надворешна финансиска помош.

Референдумот од 2015 година стана огледало во кое Грците и денес го мерат односот меѓу демократијата и економската реалност. Прашањето што тогаш ги мобилизираше милиони – колку далеку може една мала држава да оди против настроени пазарни сили и сопствени кредитори – останува отворен предизвик и во 2025 година.

То Вима на својата страница пренесува и детална хронологија на настаните од тој период.