Skip to content
Леон БАКРАЧЕСКИ
Во саботата, 5 јули 2025 г., на хиподромот во Загреб се собраа стотици илјади, најголемиот концерт во хрватската историја. Масата млади луѓе, замотани во државни знамиња, го пречека пејачот Марко Перковиќ – Томпсон со громогласниот повик „За дом спремни“ (ZDS) – официјалниот поздрав на Независната Држава Хрватска (НДХ), пронацистичкиот режим од Втората светска војна.
Кои беа усташите?
Усташкото движење, основано во 1929 г. од Анте Павелиќ, во април 1941 г. презеде власт во НДХ под закрила на Хитлер и Мусолини. Режимот водеше расно заснована политика – систематско протерување и истребување на Срби, Евреи, Роми и антифашистички Хрвати. Најзлогласен симбол на тој терор е логорот Јасеновац, каде биле убиени десетици илјади луѓе со исклучителна бруталност.
По 1945 г. поголемиот дел од раководството избегал во емиграција. Таму митот за НДХ се одржал преку песни, весници и годишни собири – основа за ревизионистичкиот наратив што денес повторно добива сцена преку песните на Томпсон.
Како Томпсон ја пренесе симболиката до новите генерации?
Перковиќ – Томпсон, поранешен доброволец во војните од 1990-тите, стана национална ѕвезда со песната „Бојна Чавоглаве“ (1992), чиј рефрен почнува со ZDS. Оттогаш на неговите концерти често се продаваат усташки симболи, а повеќе европски држави – од Словенија до Германија – му забранија настапи како говор на омраза.
Контроверзијата се засили во 2020 г., кога Високиот прекршочен суд во Загреб пресуди дека поздравот е дозволен доколку е „дел од авторска песна“. Одлуката ја остави отворена вратата за јавна употреба на ZDS, што критичарите го сметаат за опасен преседан
ЗДС е кратенка за усташкиот поздрав „За дом спремни“ – слоган што се преведува како „За татковината подготвени“. Тој бил официјален поздрав на Независната Држава Хрватска (НДХ) во Втората светска војна, фашистички режим предводен од усташкото движење..
Историчарите предупредуваат дека мантрата „само навивачки жаргон“ го потиснува сеќавањето на злосторствата. Зад секој повик ZDS стои стварна историја на логори, масовни гробници и етничко чистење. Уште пострашно, младата публика често го апсорбира симболот без да знае дека истиот поздрав ги испраќал возовите кон Јасеновац.
Фашизмот не започнува со тенкови, туку со песни, славопојки и „шеги“. Ако не ја разликуваме традицијата од тоталитарната пропаганда, ризикуваме повторно да ѝ дадеме принова. Слободата на израз има граници – правниот систем може да го толерира ZDS во текст, но тоа не ја минимизира моралната тежина. Да се „распееш“ со поздрав што оправдува геноцид значи да прифатиш дел од тој багаж. Следствено, патриотизмот ≠ екстремизам – Љубовта кон татковината не бара омраза кон другиот.
Историјата не е прашалник за минатото, туку огледало за сегашноста. Колку помалку ја знаеме, толку полесно можеме да ја повториме. Ако денес на концерт ни изгледа „кул“ да слушаме половина милион млади кои се родени во 2000тите и откачуваат на ZDS, утре може да биде „нормално“ да се игнорира говорот на омраза или дури и насилството.
Затоа е клучно новите генерации да ја одвојат митологијата од фактите: усташкиот поздрав не е рок-рефрен, туку белег на режим кој сметаше дека некои луѓе не заслужуваат да живеат. Разликата меѓу добра забава и опасна идеологија почнува со информиран избор – избор што секој тинејџер денес го има во свои раце. Марко Перковиќ – Томпсон не е пејач, тој е пропагатор на едни темни времиња кои не би требале да имаат место во земја членка на ЕУ.
