Skip to content
Рускиот диктатор не дојде на БРИКС во Бразил затоа што се плашеше од апсење, а кинескиот лидер Си дури и не се обиде да се преправа дека е заинтересиран.
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
На 6 и 7 јули 2025 година, во Рио де Жанеиро се одржа 17-тиот самит на БРИКС под претседателство на Бразил. Сојузот БРИКС (Бразил – Русија – Индија – Кина – Јужна Африка) на земјите од Глобалниот Југ беше создаден во 2006 година како противтежа на економската доминација на Колективниот Запад. Членството е само со покана. Покрај земјите наведени погоре, БРИКС сега ги вклучува Саудиска Арабија, Етиопија, Иран, Обединетите Арапски Емирати, Египет и Индонезија. Аргентина се повлече од учество во 2024 година. Постои и категорија на земји-партнери. Во моментов, тие се: Белорусија, Боливија, Тајланд, Малезија, Узбекистан, Уганда, Казахстан, Виетнам, Нигерија.
Номиналниот БДП на петте главни членки на БРИКС е над 28 трилиони долари, додека Г7 е над 51 трилион долари. Во исто време, поголемиот дел од економската моќ на ова здружение ѝ припаѓа на Кина, имено – повеќе од 60% од вкупниот БДП на земјите-членки на Организацијата. Значи, во моментов, западниот свет, предводен од Г7, сè уште одржува помоќна позиција од земјите од Глобалниот Југ, чии интереси БРИКС се обидува да ги промовира.
Дневниот ред на самитот ги вклучуваше прашањата за реформирање на глобалното управување, одржување на мирот и безбедноста, зајакнување на мултилатерализмот, развој на вештачката интелигенција, климатските промени и глобалното здравје. Замислен пред две децении како форум за брзорастечки економии, БРИКС денес се претвори во управувана противтежа на западната цивилизација.
Во исто време, за земјите од Глобалниот Југ, Русија и БРИКС се позиционираат како симбол на борбата против Стариот свет и неговиот систем на колонијални меѓународни односи. Русија се обидува да игра главна улога во обликувањето на агендата на самитот, наметнувајќи ја својата волја врз другите членови на групата, постепено трансформирајќи ја во структура што се спротивставува на традиционалните формати на Г7 и СТО.
Затоа, Европа треба да ја зајакне координацијата со партнерите од Г7, да ги прошири мултилатералните трговски сојузи и да ја поддржи реформата на глобалните институции за да се спречи поместувањето на правилата за меѓународна трговија. Европа критички треба да инвестира во технолошко лидерство за да ја одржи конкурентноста и да се спротивстави на растечкото влијание на БРИКС врз глобалната економија.
Всушност, самитот на БРИКС што заврши во Рио де Жанеиро беше наречен слаб. И не толку затоа што Путин не дојде кај него поради заканата од апсење по наредба на Меѓународниот кривичен суд, туку и поради отсуството на кинескиот претседател Си Џинпинг, кој претходно присуствуваше на сите самити 12 години по ред. БРИКС е сè поделен на антизападна Русија и Кина и прозападна Индија и Бразил, никогаш не стана вистинска организација. Нема ниту повелба ниту секретаријат. Идејата за заедничка валута на БРИКС е оставена настрана. Русија сака БРИКС да се развие во вистинска организација, но Кина и Индија не го сакаат тоа. „БРИКС значително ги надминува другите асоцијации во однос на паритетот на куповната моќ, на пример, Г7“, упорно ги увери Путин учесниците на самитот во своето видео обраќање. Сепак, ова е примитивна манипулација. Интересен е и друг манипулативен аспект што го користи Путин, зборувајќи за „економскиот раст на БРИКС“. Впрочем, лавовскиот дел од тоа паѓа на Кина. Тоа е, кога зборува за „моќта на БРИКС“, Путин првенствено мисли на моќта на Народна Република Кина. Секако, срамежливо молчеше за руската економија, која повеќе не може да ја издржи војната во Украина.
Вреди да се спомене идејата за „дедоларизација на светската економија“, која долго време се врие во Москва. Таа стигна до таков степен што Руската Федерација еднаш предложи „создавање валута БРИКС“. Уште во декември 2024 година, официјалниот претставник на Кремљ, Песков, ја објасни нејзината неопходност велејќи дека „светот доживува ерозија на довербата во доларот и еврото, многу земји се сомневаат во нивната сигурност“. Всушност, уделот на доларите во светските резерви во тоа време беше повеќе од 5%, а во меѓународните порамнувања – околу 50%, ако примаме меѓународни плаќања преку SWIFT. Интересно е што Кремљ ја поврза „ерозијата на доларот“ со изјавата на тогаш избраниот, но не инаугуриран, претседател на САД, Д. Трамп. Трамп потоа веднаш им се закани на земјите од БРИКС со високи тарифи во случај на создавање сопствена единствена валута, алтернатива на доларот. Владата на Јужна Африка потоа веднаш објави дека нема планови за „валута БРИКС“. Минатиот октомври, на самитот на БРИКС во Казан, Путин ја увери Дилма Русеф, раководителката на Новата банка за развој (Банка БРИКС), дека „транзицијата кон порамнувања во национални валути овозможува намалување на геополитичките ризици и зголемување на финансиската независност на земјите-членки на организацијата“. Пресметката на Путин беше примитивна: очајно му беа потребни инвестиции од земјите-членки на БРИКС во Руската Федерација. Сепак, Русеф изјави дека „банката не ја разгледува можноста за спроведување нови проекти во Русија, бидејќи работи во согласност со санкциите воведени на глобалните финансиски и капитални пазари“. Оттогаш, работите само се влошија за Русија. Затоа, новата демагогија на Лавров на самитот во Бразил за „падот на довербата во доларот“ веќе доби одговор од Трамп, кој предупреди дека „секоја земја што ја поддржува политиката на БРИКС ќе се соочи со дополнителна царина од 10%“. Путин веднаш ја коментираше заканата на Трамп. Тој рече дека земјите од БРИКС не се заканат никому. Кина реагираше на ист начин.
Не е прв пат БРИКС да го привлекува вниманието кон нееднаквоста во правилата на светската трговија, потребата од реформа на ООН, особено на Советот за безбедност. Членките на овој сојуз бараат Глобалниот Југ, особено Бразил и Индија, да бидат пошироко застапени таму. Ниту една од земјите-членки досега не ја осуди Руската Федерација за нејзината агресија врз Украина; во ООН тие или ја поддржуваат Руската Федерација или се воздржуваат од гласање за војната во Украина. Земјите на овој сојуз, исто така, ја повторија својата намера да соработуваат заради безбедноста, алудирајќи на можноста за конкуренција со НАТО.
Соединетите Американски Држави се обидуваат да се спротивстават на овој тренд со зајакнување на своите сојузници во Азиско-пацифичкиот регион, на пример, Јапонија и Филипините. Кинескиот премиер Ли Кечијанг, исто така, повика на… „заштита на мирот и спокојството низ целиот свет“. Во исто време, документот изразува загриженост за „сегашниот тренд на критично зголемување на глобалните воени трошоци“ на штета на соодветното финансирање на земјите во развој.
Ова е директен напад врз ЕУ, Велика Британија, САД, а посебно – врз Трамп, кој бара ненадејно удвојување на членарините за НАТО. Учесниците на БРИКС ги осудија нападите врз цивилната инфраструктура во Иран и врз „мирните нуклеарни постројки“ според гаранциите за нуклеарна безбедност на МААЕ.
Ставот кон Украина јасно ја покажа „праведноста“ на новиот мултиполарен свет на дело. Учесниците на самитот остро ги осудија нападите врз мостовите и железничката инфраструктура, кои, според нив, биле намерно насочени против цивилите во регионите Брјанск, Курск и Воронеж на Руската Федерација. Во документот се забележува дека овие „напади“, кои се случија на 31 мај, како и на 1 и 5 јуни, резултираа со бројни жртви меѓу цивилното население, вклучително и деца. Сепак, декларацијата не наведува директно кој е виновен.
Но, да се потсетиме дека на почетокот на јуни 2025 година, Русија пријави два инцидента на уривање на мостови. Првиот се случи вечерта на 31 мај во регионот Брјанск. Таму, остатоците од патен мост паднаа врз патнички воз: 7 лица загинаа, а 69 беа повредени. Вториот инцидент се случи ноќта на 1 јуни во регионот Курск, каде што товарен воз падна на патот. И двата инциденти првично беа класифицирани како терористички напади со употреба на бомба. Сепак, Истражниот комитет на Русија подоцна го отстрани споменувањето на бомбата од својот извештај.
И сега, по манипулациите на Москва, во документот од самитот се споменуваат мостови, а руските власти се виновни за инцидентите. А да не ги спомнуваме терористичките ракетни напади врз цивилната инфраструктура на Украина три и пол години, како резултат на кои загинаа десетици илјади украински цивили, вклучувајќи и деца. Но, тоа навистина не ги загрижи учесниците на самитот.
Во врска со руско-украинската војна, лидерите на БРИКС ја нагласија потребата од „мирно решавање на конфликтот преку дијалог и дипломатија“. Во овој контекст, тие ја истакнаа африканската „мировна иницијатива“ и групата „Пријатели на мирот“. Војната во Украина не беше повторно спомената.
Во меѓувреме, земјите од БРИКС го осудија нападот врз Иран, Џаму и Кашмир и повикаа на воспоставување независна држава Палестина во рамките на меѓународно признатите граници од 1967 година, вклучувајќи го Појасот Газа и Западниот Брег со Источен Ерусалим како главен град.
Воздржаноста на самитот во Рио де Жанеиро беше во спротивност со минатогодишниот состанок, кој го организираше Русија во Казан. Бразил го искористи самитот за да промовира реформи во глобалното управување, наместо да го критикува Западот. Отсуството на Путин и Си се чини дека дури и ја зајакна позицијата на Бразил како неутрален модератор во новиот мултиполарен свет. Рускиот диктатор не дојде затоа што се плашеше од апсење, а кинескиот лидер Си дури и не се обиде да се преправа дека е заинтересиран. Всушност, фокусот на самитот беше на прозападниот бразилски претседател Лула да Силва и индискиот премиер Моди.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина
