Би-Би-Си: Владеењето на Орбан е разнишано

Унгарскиот премиер Виктор Орбан помина две децении методично напаѓајќи го либералниот поглед на светот, трансформирајќи ја својата земја во она што тој го нарекува „нелиберална демократија“ и „нација на христијанска слобода“.

На тој пат, тој го доби восхитот на голем број светски лидери, вклучувајќи го и потпретседателот на САД Џ.Д. Венс и грузискиот премиер Иракли Кобахиѕе. Доналд Трамп го нарече „паметен“ и „цврст“. „Еден од најпочитуваните луѓе, го нарекуваат силен човек“, рече Трамп во септември 2024 година.

Но, и покрај поддршката од странство, неговата моќ дома почнува да се распаѓа и тоа не од либералната опозиција, туку од десниот центар.

Подемот на домашниот противник

Во февруари 2024 година, Петер Маѓар, 44-годишен поранешен член на внатрешниот круг на Орбан, неочекувано се појави на политичката сцена. Причината за ова беше скандалот со помилувањето на човек кој прикриваше сексуална злоупотреба на деца, што доведе до оставка на претседателот Каталин Новак во живо на телевизија. Министерката за правда, Јудит Варга, поранешна сопруга на Маѓар, исто така поднесе оставка. Скандалот го поткопа имиџот на Орбан како бранител на „традиционалните семејни вредности“.

Маѓар даде моќно интервју за опозицискиот Јутјуб канал „Партизан“, во кое остро ја критикуваше корупцијата и непотизмот на власт. Според опозицискиот активист Роберт Пучцер, раководител на движењето Граѓански отпор, Маѓар внимателно балансира за да не ја отуѓи својата конзервативна база, особено во селата – традиционално упориште на Фидес.

Главната опозициска партија, Тиса, предводена од Маѓар, води со помеѓу 9% и 18% пред партијата на Орбан според повеќето анкети на јавното мислење. Само провладиниот Институт за гледишта покажува предност за Фидес.

Стратегијата на Орбан под притисок

Владата на Орбан, изградена во последните 15 години, почнува да се соочува со реални проблеми: болници и училишта во лоша состојба, лоша железничка инфраструктура и ниски плати во јавниот сектор. Ова им дава причина на Унгарија да зборува за „распаѓање на Унгарија“.

Фидес продолжува да се потпира на својата позната стратегија: мобилизирање преку страв. Таа успешно функционираше во минатото – бегалската криза во 2015 година, војната во Украина, „заштитата на децата“. Во вториот случај, партијата организираше референдум со прашања како што се: „Дали го поддржувате учеството на децата во часовите за сексуална ориентација без согласност на родителите?“ – на што беше даден масовно гласање „против“.

Орбан сè уште се обложува на културни конфликти – неговата партија го забрани Прајдот, но помеѓу 100.000 и 200.000 луѓе се придружија на маршот во Будимпешта, демонстрирајќи не само поддршка за правата на ЛГБТ+, туку и за слободата на говорот и правото на собирање.

Променет изборен систем и контрола врз судовите

По враќањето на власт во 2010 година, Орбан го промени изборниот систем, го намали бројот на места во парламентот и го укина вториот круг. Така, партијата, која доби 45% од гласовите во 2014 година, доби 67% од местата во парламентот. Тој назначи лојални судии во Уставниот и Врховниот суд.

Во 2014 година, тој рече дека гради „нелиберална држава“ која „не ја отфрла слободата, но не го става либерализмот во центарот на државната организација“. Еден од нејзините идеолози, филозофот Андраш Ланци, го нарекува системот „политички реализам“ базиран на „искуство, а не на утопии и морализирање“.

Признание во странство, но проблеми дома

Моделот на Орбан, базиран на јасни пораки и контрола врз медиумите, ужива почит кај голем број десничарски политичари во Европа и САД. Премиерите на Словачка и Грузија, како и крајно десничарските лидери во Германија, Австрија и Холандија, ги делат неговите ставови.

Но, во услови на растечка поддршка од странство, економијата на Унгарија почнува да слабее – особено заради зависноста од германскиот автомобилски сектор. Орбан повеќе не може да гарантира зголемување на животниот стандард. Дури и филозофот Ланци признава дека по толку долго време на власт, „довербата еродира“.

Политичка битка за душата на Унгарија

Ако Орбан ги изгуби изборите во април 2026 година, тоа би била пресвртница. Според аналитичарот Золтан Кишели, близок до Фидес, партијата на Орбан има солиден електорат од два милиони луѓе, но тоа веќе не е доволно. Ниту пак за партијата на Маѓар.

Изборите ќе бидат одлучени од неопределените. Во 2022 година, Орбан се претстави како „кандидат за мир“, тврдејќи дека опозицијата ќе ја вовлече Унгарија во војната во Украина. Тактиката функционираше во земја со болна историја на странски инвазии.

Сега, некои аналитичари веруваат дека без разлика дали војната во Украина ќе заврши или не, Орбан ќе ја искористи ситуацијата – или прикажувајќи се како миротворец или напаѓајќи ја ЕУ поради санкциите против Русија. Тој продолжува да одржува врски со Владимир Путин, ветувајќи евтин руски гас и нафта.

Но, неговите противници се надеваат дека Тиса и Маѓар ќе го задржат своето водство. „Унгарија е на раскрсница“, вели активистот Пучцер. „Или ќе се движиме кон демократска транзиција од овој полуавторитарен режим или кон диктатура“.

А Орбан? Во март, тој изјави дека се води битка „за душата на Западот“. Многумина веќе ги гледаат претстојните избори како битка за душата на самата Унгарија.

Анализа од Ник Торп, Би-Би-Си