Skip to content
Секоја година, на први август, тивко, без големи фанфари, но со длабоко значење, се одбележува Светскиот ден на борба против ракот на белите дробови. За некого, тоа е уште еден ден во календарот. Но за илјадници семејства низ Србија, тоа е потсетник на изгубена битка, недоволно време и зборови што останале неискажани.
Милош (62), поранешен машински инженер од Ниш, не пушел речиси 20 години. Кашлицата ја припишуваше на годините и лошиот воздух. Но кога почна да губи апетит и да се чувствува како да нема воздух по секое качување по скали, веќе беше доцна. Дијагнозата – рак на белите дробови – стигна студено, како тивок куршум што долго ја демнел својата цел.
„Се почувствував како да ми ја вадат земјата под нозе,“ раскажува неговата сопруга, Даница. „А тој само климна со глава, тивко, како да не сакаше да ја оптоварува ни мене, ни децата.“
И не е сам. Според Регистарот за рак, само во 2021 година во Србија се дијагностицирани речиси 7.000 нови случаи на рак на белите дробови и бронхи, а починале над 4.600 луѓе – главно мажи, но бројот кај жените сѐ повеќе расте. Тоа значи дека секој ден, барем 12 луѓе во Србија ја губат битката со оваа болест.
Болест што молчи додека не биде предоцна
Ракот на белите дробови, најчесто, не доаѓа со болка. Тој чека. Се шири тивко, сè додека не ги заземе бронхијалните патишта, плеврата или лимфните јазли. Иако постојат неколку различни видови, најчест е таканаречениот рак на не-мали ќелии (NSCLC), кој сочинува до 80% од случаите. Најагресивниот, пак – ситноќелискиот (SCLC) – се поврзува речиси исклучиво со пушењето и се шири забрзано, без милост.
Но токму тука се крие една од најголемите болки: над 80% од сите случаи на рак на белите дробови се директно поврзани со пушење тутун. И додека државата построго ги регулира јавните простори, во домовите, во кафулињата, во автомобилите – чадот останува.
Дијагноза што не значи крај
И покрај мрачните бројки, медицината денес нуди надеж. Напредокот во дијагностиката – со помош на КТ-скен, бронхоскопија и биопсија – овозможува откривање на болеста сè порано, а скрининг програмите полека земаат замав. Според последниот извештај, во рана фаза се откриени 93 случаи кај луѓе што немале ниту еден симптом.
Терапиите исто така се менуваат. Освен класичната хемотерапија и радиотерапија, денес се применуваат и таргетирана терапија и имунотерапија – лекови што не ја трујат целата крв, туку го таргетираат само туморот. Пациентите, според лекарите, денес можат да живеат со ракот како со хронична болест – и по 10 години од дијагнозата.
„Најтешкиот момент е кога му кажувате на пациент дека има рак. Но исто така е најубаво кога, после неколку месеци, ќе дојде и ќе ви каже: ‘Докторе, се чувствувам жив.’ Тогаш знаете дека вредело,“ вели проф. д-р Марија Симиќ, пулмолог во Клиничкиот центар Србија.
Секој здив вреди
Покрај напредокот, клучот останува во превенцијата. Откажување од пушењето, избегнување пасивен чад, грижа за чист воздух и редовни прегледи – тоа се едноставни, но моќни алатки што можат да спасат животи.
Милош денес веќе не е меѓу живите. Но неговата приказна, и приказните на илјадници други пациенти, не треба да бидат само статистика. Тие се потсетник дека секој здив вреди – и дека треба да го чуваме.
Ако имате хронична кашлица, замор, губење на апетит или невообичаени болки – не чекајте. Побарајте лекарски совет. Затоа што со рана дијагноза, шансите за живот значително растат.
