Нешто во водата: Приказна за една невидлива, вечна хемикалија

Секој ден, таа е тука. Во чашата вода што ја пиеме без двоумење. Во чинијата појадок, полна со снегулки. Во здивот што го вдишуваме со надеж дека е свеж. Невидлива. Без мирис. Без боја. Но секој ден – сè поприсутна.

Таа се нарекува TFA – трифлуоросирќетна киселина. И еден човек што ја истражува ја опиша вака:
„Сè што еднаш ќе испуштиме – останува со нас. Засекогаш.“

Михаел Милер никогаш не помислил дека ќе стане детектив на молекуларно ниво. Фармацевтски хемичар од Фрајбург, одлучил да го истражи присуството на TFA во старите вина од Германија – едно навидум академско истражување. Но со секое отворање на вековна шише, приказната станувала потемна.

„Вината до 1970-тите беа чисти. Но потоа… дојде нешто ново. TFA. Тивко. Константно. Сега, новите вина содржат десетпати повеќе од тоа што го очекувавме,“ раскажува тој, гледајќи во цевчињата на својот лабораториски пулт.

Во некои примероци од последните години – дури 300 микрограми по литар. Во нешто што го славиме, тостираме, делиме на родендени и свадби – полека се таложи отровот што никој не го поканил.

Кога чистата вода престанува да биде чиста

Но не е само виното. ARD, германскиот јавен сервис, во обемно истражување анализирал вода за пиење ширум државата. Секој примерок – од домаќинства до јавни чешми – содржел TFA. Најлошиот: 2.4 микрограми на литар, во едно мало гратче во Северна Рајна–Вестфалија.

Водата за пиење, која некогаш беше симбол на здравје, сега станува носител на перфлуорирани алкилни супстанци (PFAS) – група хемикалии кои, штом еднаш влезат во природата, не заминуваат. Никогаш.

„Оваа вода не може веќе да се нарече изворска,“ вели Улрих Борчерс, експерт за анализа на вода. „Не го исполнува тоа што потрошувачот очекува – ниту со чистота, ниту со безбедност.“

Храна со вкус на хемија

Во една тивка канцеларија во Виена, научници од еколошката организација Global 2000 отвориле пакување по пакување храна – снегулки, тостови, колачи, брашно. Резултатот бил монолитен: секој примерок содржел TFA.

Еден индустриски кекс бил рекордер: 420 микрограми по килограм. Не десерт – туку бомба. Тивка. Константна. Дури и т.н. „еко“ производи биле загадени – само помалку.

„Тоа што го јадеме веќе не е прашање на вкус. Туку на толеранција,“ вели д-р Хелмут Бурчер-Шаден, екотоксиколог. „И нашето тело нема избор освен да ја толерира. Затоа што нема каде да се скрие.“

Празни ветувања и политичка тишина

Во 2023 година, дел од ЕУ државите (вклучувајќи ја и Германија) поднесоа предлог до Европската агенција за хемикалии – за забрана на целата група PFAS. Но процесот се развлекува.

„Индстријата намерно ја замаглува ситуацијата,“ вели Милер. „Поднесуваат бесконечни барања за исклучоци – за да се спречи системска регулација.“

Додека политиката балансира меѓу „иновација“ и „заштита на здравјето“, TFA продолжува да се шири. Во реките. Во дождот. Во децата што допрва треба да се родат.

Што следува?

Научниците сè уште не можат со сигурност да предвидат кои ќе бидат последиците од постојано изложување на TFA. Но веќе има знаци: нарушување на хормоналниот систем, влијание врз имунитетот, можен канцероген ефект.

Ниту еден политичар не сака да слушне ваква реченица на прес-конференција. Но никој повеќе не може да ја игнорира.

Секојдневие без избор

Утре наутро, кога ќе вклучите чешма – ќе биде таму.
Кога ќе го испечете омиленото пециво – ќе биде таму.
Кога ќе се напиете чаша вино – ќе биде таму.

TFA нема агенда. Нема потреба од избори. Не бара дозвола. Таа само – останува.

И можеби, додека институциите спорат, додека фабриките пуштаат и понатаму, единственото што останува е ова:
да знаеме. да гласаме со изборот. да не молчиме.

Зашто хемикалијата нема глас. Но ние имаме.