Руската „Флота во сенка“ е сериозно разнишана со новите снакции

Нелегалните активности на „флотата во сенка“ не се проблем само во областа на транспортот на енергија. Тие се глобално прашање на безбедноста, животната средина и правдата.

Олександар ЛЕВЧЕНКО*

Во Индија, државните рафинерии престанаа да купуваат нафта и нафтени деривати од Русија. На 30 јули 2025 година, Ројтерс објави дека индиската влада и раководителите на државните индиски рафинерии сериозно ја сфатија заканата на американскиот претседател за воведување секундарни санкции врз оние кои продолжуваат да купуваат големи количини руска нафта и нафтени производи. Уште на 14 јули 2025 година, Трамп се закани со 100% царини за земјите што купуваат руска нафта. Индија е трет најголем увозник на нафта во светот и најголем купувач на руска сурова нафта транспортирана по море. Покрај тоа, Индија купи три пати повеќе руска нафта отколку што ѝ беше потребно за сопствените економски потреби. Индија го препродаде поголемиот дел од „вишокот“ руска нафта на трети страни по премија, со што значително го надополни својот буџет. Дури и американскиот претседател Џ. Бајден двапати имаше посебен разговор со индискиот премиер Н. Моди во врска со купувањето нафта и нафтени деривати од Русија. Секој пат, шефот на индиската влада ветуваше дека ќе преземе чекори кон САД, Украина и западните демократии. Сепак, само суштинските закани од Д. Трамп очигледно можеа да влијаат на Њу Делхи. Четири индиски државни рафинерии – Indian Oil Corp, Hindustan Petroleum Corp, Bharat Petroleum Corp и Mangalore Refinery Petrochemical Ltd – престанаа да купуваат руска нафта во третата декада од јули оваа година. Снабдувањето со сурова нафта од Урал за државните рафинерии на Индија ќе биде заменето главно со нафта од Блискиот Исток. Сè уште не е познато дали индиските приватни рафинерии Reliance Industries и Nayara Energy ќе престанат да купуваат руска нафта. Сепак, во секој случај, владата на земјата и државните рафинерии контролираат повеќе од 60% од вкупниот капацитет за рафинирање на нафта во Индија. А тоа се однесува на преработка од 5,2 милиони барели дневно.

Најмалку четири танкери со руска нафта моментално се во мирување покрај брегот на Индија. Тие не можат да се истоварат бидејќи индиските рафинерии одбиваат нафта од Русија. Според податоците за следење на бродовите, танкерите Achilles и Elyte моментално се закотвени во близина на градот Џамнагар. Бродовите го презедоа товарот кон крајот на јуни од руските пристаништа Приморск и Уст-Луга, каде што обично се товари руската извозна нафта од Урал. Танкерите „Ахил“ и „Елит“ имаат капацитет од околу 700.000 барели. И двата танкери се под санкции на ЕУ и Велика Британија. Два други танкери, „Дестан“ и „Хорае“, исто така се во мирување покрај индискиот брег со нафта од „Урал“. Се очекува „Дестан“, кој е под санкции на ЕУ и Велика Британија, да пристигне во пристаништето Сика во наредните денови. „Хорае“, чија дестинација останува непозната, сè уште не е под санкции на ЕУ, Велика Британија или САД. Дестинациите на танкерите се предмет на промена.

Како што објави Ројтерс, одлуката на Њу Делхи да го послуша ултиматумот на Трамп е сериозен удар врз приходите од нафта на Русија, бидејќи Индија е најголемиот купувач на руска нафта транспортирана по море. Одлуката на индиската влада покажува дека економскиот притисок и дипломатските мерки од Западот можат да влијаат на глобалните економски и енергетски текови. Токму успешната трговија со јаглеводороди ѝ овозможува на Москва да формира финансиска база што ѝ овозможува на Руската Федерација да води војна против Украина и да спроведува други агресивни дејствија низ целиот постсоветски простор. Поточно, со средствата добиени од продажбата на нафта, Русија купува ирански борбени беспилотни летала, севернокорејски балистички ракети и кинески производи со двојна намена за потребите на воено-индустрискиот комплекс. На сметка на продажбата на енергетски производи, Руската Федерација произведува сопствено оружје, им исплаќа плати на своите војници и одржува окупаторски администрации на привремено окупираните територии на Украина. Покрај тоа, со парите добиени од продажбата на „црното злато“, Русија води хибридни војни со западните земји, извршува нарачани убиства, јавни напади со цел заплашување, акти на саботажа, сајбер напади, организира провокации, протести и немири, оштетува подводни електронски и енергетски кабли на морското дно, намерно ги прекинува навигациските сигнали и ги насочува странските мигранти кон границите на ЕУ. Профитот од продажбата на јаглеводороди ја обезбедува политичката стабилност на диктатурата на Путин преку обезбедување субвенции, социјални бенефиции и финансиска контрола врз различните субјекти на федерацијата. Пред целосната инвазија на Украина, повеќе од 40% од буџетот на Руската Федерација се формираше благодарение на извозот на нафта и гас, а денес оваа бројка се зголеми уште повеќе. Сепак, сега руската економија изгуби голем број од своите извозни артикли поради западните санкции. На пример, во 2022 година, Руската Федерација заработи повеќе од 300 милијарди долари од енергетски производи. Затоа, намалувањето на купувањето на руски јаглеводороди не е само економска одлука, туку и удар врз способноста на Кремљ да води агресивни војни, да ја дестабилизира ситуацијата во соседните земји и да одржува авторитарно владеење. Соединетите Американски Држави, исто така, воведоа санкции против мрежата на „флотата во сенка“, која транспортира нафта и нафтени деривати од Иран и Русија. На 30 јули 2025 година, Канцеларијата за контрола на странски средства (OFAC) на Министерството за финансии на САД санкционираше повеќе од 50 поединци и субјекти, како и повеќе од 50 бродови, кои се дел од огромната империја за превоз што ја води Мохамед Хосеин Шамхани, син на советник на врховниот лидер на Иран, ајатолахот Али Хамнеи. Хосеин Шамхани ги користи своите корумпирани врски преку политичкото влијание на неговиот татко на највисоките нивоа на иранскиот режим за да изгради и управува со огромна флота од танкери и контејнерски бродови. Мрежата транспортира нафта и нафтени производи од Иран и Русија, како и друг товар, до клиенти низ целиот свет, генерирајќи десетици милијарди долари приходи.

Санкциите, исто така, ја одразуваат континуираната тесна соработка на OFAC со Мрежата за спроведување на финансиски криминал (FinCEN) на Министерството за финансии на САД. Повеќе од 115-те нови санкции се најголемите откако администрацијата на Трамп ја започна својата кампања за максимален притисок врз Иран, според секретарот за финансии на САД, Скот Бесант. Мрежата на Хосеин се состои од огромна флота бродови, фирми за управување со бродови и фиктивни компании, од кои некои се претставуваат како легитимни фирми за финансиски услуги, кои перат милијарди профити од глобалната продажба на иранска и руска сурова нафта и нафтени производи, честопати на купувачи во Кина. Мрежата презема значајни чекори за да ги прикрие своите операции и да ги замагли своите врски со семејството Шамкани, Иран и Русија на Путин. Флотата на Шамкани се состои и од танкери за нафта и од контејнерски бродови. Операторите и менаџерите на секој брод се менуваат многу често, па затоа одредувањето на крајната одговорност за кој било конкретен брод останува нејасно и тешко може да се проследи до крајниот корисник, т.е. семејството Шамкани. Во 2024 година, мрежата на Хосеин беше јавно разоткриена за нејзината вмешаност во испорака на крстосувачки ракети, компоненти за беспилотни летала и стока со двојна намена од Иран до Русија во замена за руска нафта. „Флотата во сенка“ од танкери во сопственост на Иран, Венецуела и Русија не е само лукава шема за заобиколување на санкциите, туку и повеќекратна закана со геополитички, економски и еколошки последици за целото човештво. Зборуваме за стотици танкери кои транспортираат руска нафта, прикривајќи го нејзиното потекло. Бродовите често се регистрирани во офшор јурисдикции како што се Панама, Либерија и Маршалските Острови. Поголемиот дел од приходите од извоз на нафта на Русија доаѓаат преку „флотата во сенка“. Ова му овозможува на Кремљ да ја продолжи својата агресија против Украина. Обично користи стари, истрошени бродови кои не се правилно осигурани и одржувани. Старите танкери можат да предизвикаат излевање на нафта, несреќи и пожари. Последиците можат да бидат катастрофални за морските екосистеми. Западните демократии и нивните сојузници треба да ги заострат санкциите, да ги забранат „танкерите во сенка“ од меѓународните пристаништа и теснеци, да воведат контрола врз претовар на нафта на отворено море и да обезбедат транспарентност на сопственоста и осигурувањето на бродовите. Потребна е и координирана стратегија на Г7 и ЕУ. Нелегалните активности на „флотата во сенка“ не се проблем само во областа на транспортот на енергија. Тие се глобално прашање на безбедноста, животната средина и правдата.

*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина