Самитот Трамп–Путин во Алјаска: лапсусот што ја отвори вратата кон руското минато

Во пресрет на високоризичниот самит во Алјаска, каде што Доналд Трамп и Владимир Путин ќе разговараат за иднината на војната во Украина, вниманието неочекувано го презеде една реченица. Трамп изјави дека средбата ќе биде „во Русија“ — лапсус што за момент ја промени темата од геополитика во историја. Парадоксално, токму Алјаска со векови била испреплетена со руско присуство, сѐ до нејзината продажба на САД во 1867 година. Тоа историско наследство и денес се чита во куполите на руските православни цркви, во топонимите и во сеќавањата на домородните заедници.

Кратка историја на руската Алјаска — од видри до договорот во Вашингтон

Руското присуство на Алјаска не почнало со армии, туку со крзно. Во средината на 18 век, трговци и авантуристи преку Сибир стигнале до богатите ловишта на морската видра. До крајот на 1780-тите, Екатерина Втора ја одобрила Руско-американската компанија со монопол врз трговијата и управувањето со територијата.

Трговецот и администратор Александар Баранов, со тврда рака, ја зацврстил контролата: ја ширел мрежата на населби и ги потиснувал бунтовите, особено на Тлингитите — по што го следел прекарот „Без срце“. Паралелно, руските православни свештеници основале мисии, а во Нов Архангелск (денешно Ситка) израснала катедралата „Св. Михаил“, чија зелена купола и денес е белег на градот.

Продажбата на Алјаска во 1867 година се сметала за редок дипломатски „win-win“. За Русија: прилив на средства, потенцијален сојузник преку Атлантикот и избегнување судир со Британија. За САД: спречување европско навлегување и зајакнување на влијанието во Пацификот. Но тогашните реакции биле поделени. Во Санкт Петербург многумина ја доживеале цената од 7,2 милиони долари како понижувачка. Либералниот печат прашувал дали националната гордост може да се жртвува „за шест или седум милиони“.

Од другата страна, американскиот државен секретар Вилијам Х. Сјуард бил исмеван што „купува замрзната пустелија“. Дел од пресот ја нарекол Алјаска „непроодна пустина од снег“, со иронија дека со Русија можеш да склучиш договор — но не и со Северниот ветер.

Што значи сето ова денес?

Кога авионот на Путин ќе слета во Алјаска, ќе биде дочекан од траги на некогашното руско присуство — од островот Баранов до Анкориџ, со православни цркви со „кромидни“ куполи и имиња што сведочат за минатото. Лапсусот на Трамп случајно потсети на фактот дека територијата што денес е американска сцена за разговори за Украина, некогаш била дел од Руското Царство. Симболиката е силна: додека се преговара за иднината на една европска граница, средбата се одржува на земја што сама по себе е производ на голема историска трансакција.