Skip to content
Србија продолжува да развива напреден систем за надзор направен во Кина, и покрај предупредувањата од Европската Унија и јавното противење, пишува денесека Радио Слободна Европа на српски јазик повикувајќи се на документи во коишто медиумот имал увид.
Доверливите документи детално ја опишуваат набавката на компоненти за проширување на безбедната eLTE мрежа, базирана на кинеска технологија од Huawei, која ги поврзува CCTV камерите, полициските терминали и командните центри на Министерството за внатрешни работи (МВР).
Ова е првиот писмен доказ за проширувањето на мрежата што е основа на проектот „Безбеден град“, програма започната во 2017 година кога српското Министерство за внатрешни работи и Huawei потпишаа „Договор за стратешко партнерство за имплементација на eLTE технологии и решенија за безбеден град во областа на јавната безбедност“.
Јадрото на проектот е воведувањето на интелигентен видео надзор, а eLTE мрежата служи како платформа за безбедна комуникација и пренос на податоци во рамките на овој систем, објави Радио Слободна Европа.
Набавката на опрема, софтвер и услуги за проширување на eLTE комуникациската мрежа е извршена во март 2024 година и е класифицирана како „доверлива“. Меѓу нарачаните артикли е значително зголемување на диспечерскиот систем, вклучувајќи ГИС софтвер за пристап до извори, што овозможува подетален надзор од камери на одредени точки. Експертите посочуваат дека 35-те уреди нарачани од Huawei можат да поддржат до 3.500 дополнителни камери.
„Намерата е да се зголеми капацитетот на 3.500 камери“, го цитира РСЕ Конор Хили, директор за истражување во IPVM, истражувачка компанија во сферата на дигиталниот надзор.
Првично, проектот предвидуваше 1.000 камери на Huawei само во Белград, со можност за проширување низ целата земја. Иако не е јасно каде ќе бидат лоцирани новите 3.500 камери, ова претставува значително зголемување на можностите за надзор. „Доколку се имплементира во Белград, ова би значело густина на камери што ретко се гледаат надвор од Кина“, додаде Хили.
Документот „Доверливо – Нарачка на опрема за проширување на eLTE системот во Република Србија“ беше објавен на „темната мрежа“ по хакерскиот напад во јуни 2025 година врз српската ИТ компанија Informatika AD. Протекоа повеќе од 1,7 милиони документи, вклучувајќи околу 200 поврзани со јавни набавки од Министерството за внатрешни работи.
Малку се знае за обемот и цената на проектите за надзор со Хуавеи, бидејќи српските власти намерно ги држеа подалеку од очите на јавноста. Од 2017 година, системот е претставен како средство за „поефикасно откривање и спречување на кривични дела“, но во пракса, илјадници камери со препознавање на лица отвораат можност за масовен надзор.
Со години, локалните и меѓународните организации, како и Европскиот парламент, предупредуваат дека Србија нема соодветна законска рамка за обработка на биометриски податоци. Обидите на владата да го прошири биометрискиот надзор наидоа на жесток отпор од активистите за човекови права. Во декември 2022 година, последниот закон со кој ќе се легализираше масовното препознавање на лица беше повлечен.
И покрај тврдењата на Министерството за внатрешни работи дека технологијата сè уште не е во употреба, документите покажуваат дека слична опрема веќе е купена од голем број општини. Ова предизвикува сериозна загриженост во ЕУ поради безбедносните ризици и зависноста од Кина.
Во април 2021 година, група европратеници предупредија дека Белград би можел да стане „првиот европски град со масовна покриеност на технологијата за надзор“. Една година подоцна, француската европратеничка Гвендолин Делбос-Корфил изјави дека властите не одговориле на ниту едно од поставените прашања.
Наредбата за проширување на eLTE системот вклучува нова опрема и софтвер – од базни станици и управување со гласовни повици до напредна видео аналитика. Вредноста пред оданочување надминува 3 милиони долари, но по попуст од 57% таа беше намалена на 1,2 милиони долари.
Особено импресивен е попустот од 92% на пакет софтвер и хардвер што поддржува до 3.500 камери – од 1,1 милион долари, цената е намалена на само 71.000 долари. Документите не ја објаснуваат причината, но според Конор Хили, ова укажува дека Хуавеј бара долгорочни односи со српската влада.
Хуавеј е приватна компанија според документите, но е избрана од Кинеската комунистичка партија како водечки национален производител на телекомуникациска опрема. Таа е дел од „црната листа“ на САД поради врски со кинеската војска и загриженост за шпионажа. Слични ограничувања воведоа Велика Британија, Австралија, Канада и голем број европски земји.
Сепак, Србија продолжува да соработува со Хуавеј и други кинески технолошки компании, продлабочувајќи ги економските и политичките врски со Пекинг.
