Зошто да се вратам во Македонија, прашуваат младите иселеници

Летните саботни утра во Скопје, Битола, Охрид и Струга повторно се полни со детски велосипеди пред зградите и мирис на домати од двор. „Овие краставици навистина за без пари ги кинеме?“ — прашува деветгодишниот Михаил додека му помага на дедо му во градината. Неговото семејство живее во Дизелдорф, а одморите ги минува „дома“. Нема план скоро да се врати засекогаш, но секое лето вложува: се обновува куќата, се купува парцела, се печалат спомени.

Оваа сторија на рацин.мк ги собира погледите на неколку млади македонски семејства од Дизелдорф, Келн и Ротердам. Прашањето што тие го поставуваат — без гнев, но со длабока сериозност — е едноставно: зошто да се вратиме?

„Живот помеѓу“: што влече назад

Кога ги прашуваме што им недостига од Македонија, одговорите течат брзо: интеркултурализмот и природната непосредност меѓу луѓето; чувството на повеќе слобода преку помалку социјални бариери; свежата, достапна храна што ја купуваш од пазар — или ја береш сам; мајчиниот јазик што децата го совладуваат само во игра со братучедите; мирниот раст во блиска средина и — над сè — семејството.

Токму затоа овие семејства, иако работат на натурализација во земјите каде што се преселиле, одлучуваат секое лето да се вратат на неколку недели и да инвестираат во постоечката инфраструктура во своите маала: поправка на покрив, нова електрика, содржини за деца, па и купување недвижнини — „за да има каде да се слезе“. Трендот го поддржува и статистиката: цените на станбените недвижности во Скопје последниве години растат, според индексите на Народната банка што ги мерат огласените цени, што индиректно ја рефлектира и побарувачката (особено во шпиц-сезоните кога дијаспората е дома).

Натурализација: како Германија и Холандија им ги менуваат плановите

Правилата за државјанство директно влијаат на дилемата „да се вратам или да живеам на две места“. Во Германија, од 27 јуни 2024 е во сила модернизиран закон кој овозможува полесна натурализација и двојно државјанство без одрекување од постојното — значајна промена за илјадници Македонци во Северна Рајна-Вестфалија.

Во Холандија, пак, основното правило при натурализација е одрекување од претходното државјанство, со ограничени исклучоци; рокот на престој најчесто е 5 години. Тоа ги прави пресметките на семејствата во Ротердам повнимателни — повеќе се мислат за „циркуларен“ живот меѓу две земји додека децата растат.

Парите не се само носталгија: дознаки и недвижнини

Економијата на иселениците не се сведува на сентимент. Дознаките што влегуваат во земјава историски се стабилни и се движат околу 3% од БДП, според проценките на Светска банка — значаен перманентен прилив за многу домаќинства.

Паралелно, растот на цените на домовите — особено во урбаните јадра — ги охрабрува дел од дијаспората да купат или реновираат „сега, додека се уште се може“, надевајќи се на двоен ефект: место за враќање и долгорочна актива. Индексите на Народната банка за цените на становите прикажуваат нагорен тренд низ 2023–2024.

Системот што исцрпува: „ништо не се завршува на време“

Сите соговорници го посочуваат истото: системските процедури. Од упис во градинка до вадење лични документи — „сè е исповрзано и заплеткано“. Последните две години јавноста видливо се соочи со редици, тесни грла за термини, па и неколкумесечни чекања за пасоши и лични карти. Официјалните рокови на хартија се 15 работни дена (или 48 часа по итна постапка), но граѓанските сведоштва и извештаите на медиумите често покажуваат подолги реални чекања и гужви на пунктовите.

„Сакаме децата да имаат документ без драма, за да можеме слободно да доаѓаме и да заминуваме“, вели Н., татко од Келн. „Кога секоја ситница бара нерви или врски, мотивацијата да се вратиш трајно паѓа.“

Скапо е да се бидеш дома: летните билети и субвенциите

Поврзаноста е клучна точка. Владата веќе го смени моделот на субвенционирање: наместо „по авиокомпанија“, се стимулираат дестинации, со поддршка по патник — 9 евра кон Скопје и 12 евра кон Охрид — за периодот 2025–2027, за воведување нови редовни линии. Тоа е чекор напред за поразновидна мрежа.

Но семејствата прашуваат: ако целта е дијаспората полесно да стигнува дома, зошто токму во јули–август билетите од градовите каде живееме скокаат на астрономски суми? Одговорот делумно е глобален: побарувачката е рекордно висока, испораката на нови авиони касни, дел од флотите се приземјени поради технички сервиси — што ги притиска цените нагоре. Дури и големите нискобуџетни компании предупредија дека летните тарифи ќе бидат повисоки.

За Северна Рајна-Вестфалија (Дизелдорф/Келн) има и конкретни новости: директен Келн–Скопје стартува на 15 декември 2025 (четири лета неделно), а од март 2025 Амстердам–Скопје лета со Transavia — што ја олеснува врската и за Ротердам со краток трансфер. Тоа е добар сигнал, но останува отворено кога и како да се направи врвната летна сезона поефтина за дијаспората.

„Државата не води евиденција за нашите потреби“

Една од најчестите забелешки е дека нема систематски увид во вештините, плановите и потребите на младите иселеници. Ова не е нова тема: уште Националната стратегија за соработка со дијаспората (2019–2023) предвиде „мапирање на дијаспората“ и утврдување на нејзините приоритети — признавајќи дека без податоци нема политика. Но, по истекот на документот, јавни извештаи за доловена „мапа“ речиси и да нема.

„Не ни требаат само патриотски кампањи,“ вели М., мајка од Ротердам. „Треба да знаат кои сме, што работиме, што би нè вратило — и да понудат јасни режими за признавање дипломи, домашни кредити за повратници, е-услуги без шалтерски маратони.“

Што би ја променило равенката

Разговорите со овие семејства, но и пошироките трендови, упатуваат на неколку „брзи победи“ што би ја приближиле Македонија до своите млади што живеат надвор:

• Е-услуги и шалтер за дијаспората во шпиц-сезона, со пред-термини и приоритет за семејства со деца родени во странство — за лични документи, матични книги и здравствено осигурување. (Искуството со редиците јасно покажа што недостига.)
• Сезонско „замрзнување цени“ или таргетирани ваучери преку субвенцискиот модел токму во јули–август на најпотребните рути до иселеничките центри. Во услови на рекордна глобална побарувачка, ваква таргетација е клучна ако целта е дијаспората, не само статистиката.
• Признавање квалификации и „one-stop“ точка за повратници (дигитална и физичка), со јасни чек-листи за враќање и даночни олеснувања првата година.
• Програми за „циркуларна мобилност“: да можеш да работиш делумно од Македонија без административни ризици — тренд што германските промени со двојно државјанство го прават пореален за дел од нашите во NRW.

На крајот, прашањето „зошто да се вратам“ не е апел за носталгија, туку покана за предвидливост. Додека Михаил со восхит открива дека краставиците навистина не чинат пари кога сами ги одгледуваш, возрасните ја прават сметката: дали државата ќе им го олесни патот да бидат дел од нејзината иднина — и кога не се тука секој ден?