Претседателката се врати од Охрид и му одговори на Николовски

По неколкумесечните активности во Охрид, претседателката Гордана Силјановска-Давкова со јасна порака го пресече политичкиот шум околу аферата со наводното незаконско следење од безбедносните служби: „безбедносниот систем не е арена за партиски препукувања, ниту за партиски агентури“ – и побара случајот да се расчисти институционално, без спектакли и навивачки оценки. Во изјавата, дадена по прозивките од министерот Александар Николовски, таа нагласи дека секое незаконско следење е „тешко кривично дело и напад врз демократијата“, а истрагата мора да ја истераат независно обвинителството и надзорните тела. И сега тука станува малку интересно за анализирање. Колку што е јавно видливо и двајцата се од иста партија, едната е Претседателка, другиот е Министер на ресор кој нема никаква врска со оваа тема (или има)?
Анализира: Леон БАКРАЧЕСКИ

Контекстот за нејзината реакција е двоен. Прво, политички: само пред неколку дена од Охрид претседателката им порача на партиите да седнат во парламент и да се договорат за заеднички настап надвор од државата, алудирајќи дека за крупни државни прашања – од европската агенда до безбедноста – потребна е барем минимална политичка дисциплина. Дистанцирајќи се од своите уставни ингеренции како Претседател на државата на оваа тема.

Второ, оперативен: Собраниската комисија за надзор над АНБ и АР закажа (и почна) вонредни контроли – вклучително и увид во просториите на агенциите – додека Јавното обвинителство за гонење организиран криминал отвори предистражна постапка по објавите дека во периодот 2019–2024 биле следени политичари, новинари и бизнисмени.

Задоволува ли ова одговор на прозивките на Николовски? Политички, да: претседателката практично ја пренасочи топката од прес-сали кон институциите што имаат мандат – Комисијата, АНБ/АР и обвинителството. Со тоа испраќа сигнал дека ќе ја брани автономијата на секторот безбедност од дневнополитичко поттопување, но и дека очекува резултати, не симболика. Технички, пак, таа ги потврди трите клучни точки што јавноста ги очекува: дека (1) ќе има институционален надзор, (2) ќе има обвинителска постапка и (3) незаконското следење не може да се релативизира со „политички односи со јавност“.

Остануваат, меѓутоа, неколку сериозни прашања. Прво, колкава ќе биде транспарентноста? Дел од опозицијата бара декласификација на документи; практиката во демократии е селективна декласификација со вграден парламентaрен надзор, но без компромитирање на методи и извори – модел што и кај нас би можел да се примени ако се сака јавна доверба без безбедносен ризик.

Второ, дали собраниската контрола ќе има „заби“? Првите денови покажаа нервоза, одложувања и меѓупартиски блокади, што не ветува брз расплет. Славјанка Петровска вчера

Трето, како ќе се позиционира Претседателскиот совет за безбедност, чиј состав претседателката го комплетираше минатата година – дали ќе биде активен форум за консензус и надзор или протоколарна сцена?

Парадоксот е очигледен: за безбедносниот систем да излезе од политичка уцена, мора да помине низ процес длабоко политички – парламентарен надзор, јавни извештаи, одговорност на носителите на функции. Затоа тоналитетот што го постави претседателката – низок волумен, висок институционален притисок – е веројатно единствениот пат да се смират партиските нерви, а да се стигне до факти. Дали ќе успее, ќе зависи од тоа колку брзо Комисијата ќе излезе со проверливи констатации, дали ЈОГОКК ќе подигне предмет (ако има основ) и дали политичарите – вклучително и Николовски – ќе бидат подготвени да ја прифатат институционалната арбитража наместо да ја претворат безбедноста во уште една предизборна сцена.

Во меѓувреме, претседателската охридска рамка – „прво институции, па партија“ – останува тест и за неа самата. Ако се покаже дека притиска за редовно известување на јавноста, дека инсистира на политички мораториум врз влијание во службите и дека го држи безбедносниот сектор на дистанца од партиска логистика, тогаш денешниот „ладен туш“ за Николовски ќе биде повеќе од момент – ќе биде политика.

Ако не, се враќаме во вортексот на соопштенија, шпекулации и „заверски“ наративи што го јадат кредибилитетот на државата. За првиот исход, топката е кај Собранието и обвинителството; за вториот, доволна е уште една прес-конференција.