Смрт за серија: како Северна Кореја ја претвори културата во „злосторство“ и стравот во политика

Смртна казна за филм и тишина на плоштадите: тоа е портретот на Северна Кореја што деновиве го исцрта Високиот комесаријат за човекови права на ОН. По десет години систематско стегање, државата, која и онака беше најзатворена, го прошири списокот престапи што водат до стрелачки вод, меѓу нив и дистрибуција на странски серии и филмови, додека надзорот – потпомогнат со нови технологии – продрел во секојдневието до степен што авторите на извештајот го нарекуваат „најрестриктивниот режим во светот“. Извештајот се темели на повеќе од 300 интервјуа со луѓе што избегале во последната деценија и документира пораст на егзекуции по „нормални“ и политички дела, особено по пандемијата. „Ниту едно друго население денес не е под толку ограничувања“, е заклучок што тешко се оспорува во светло на опишаните практики.

Сведоштвата зборуваат за егзекуции како показни чинoви со цел да се всади страв и да се пресечат мрежите за размена на информации и поп-култура однадвор. Она што некогаш беше тајна навика – корејска драма на USB, западен филм на телефон – станало „злосторство“ каде што казната ја врши државата во јавен чин. Во паралела, извештајот бележи „ограничени подобрувања“ во некои казнени установи, но тие не го менуваат трендот: повеќе надзор, построги казни и поголема употреба на принуден труд, вклучително и т.н. „ударни бригади“ испраќани во рудници и на градилишта, со деца и сиромашни семејства кои немаат моќ да се извлечат од повикот.

Правната архитектура на репресијата не е магла, туку текст: од 2015 наваму се донесени и изменети повеќе закони што ја прошируваат примената на смртната казна и ја криминализираат „реакционерната мисла“ и култура. Амнести интернешнл документира дека Законот за отфрлање на реакционерна идеологија и култура (2020, изменет 2022) и Законот за заштита на пјонгјангскиот културен јазик (2023) предвидуваат најстроги санкции, а казнените рамки се надградуваат и преку вонредниот карантин и законите за дрога. Кога на ова ќе се додаде наредбата за засилена употреба на оружје против обиди за бегство преку кинеската граница, се добива целосната слика на систем што ги „глуви и заслепува“ сопствените граѓани.

Економската подлога е исто толку болна колку и правната: сведоците опишуваат години на недостиг, затегнати пазари и забранети патишта за преживување, што го претворија „делото да живееш“ во секојдневно мачење. Во таков амбиент, порозните просторчиња за слободен здив – гледање серија, слушање музика, користење телефон – станале симбол на инает и начин да се види светот надвор од рамката. Одговорот на државата, меѓутоа, е математички: повеќе камери, повеќе контрола, повеќе казни. Високиот комесар Волкер Тирк предупредува дека, ако курсот продолжи, населението „ќе биде изложено на уште повеќе страдање, брутална репресија и страв“ – оценка што го враќа фокусот на фактот дека во 2014 ОН веќе констатираа елементи на злосторства против човештвото.

Надворешната сцена дополнително ја зацврстува внатрешната: со откажување од дипломатија кон Западот во 2019 и фокус на оружјето, Пјонгјанг се потпре на симболиката на сојузите. На 3 септември годинава, Ким Џонг Ун се појави на трибината на плоштадот Тјенанмен во Пекинг, рамо до рамо со Си Џинпинг и Владимир Путин, гест што сигнализира политичка покровителска тишина кон неговата нуклеарна програма и домашната репресија. За жртвите во измешаната економија на глад и принуден труд, овој кадар изгледа како далечна парада над реалност што не маршира никаде.

Правно-политичката линија на отчетност е јасно исцртана, но геополитички блокирана: ОН повторно повикуваат Советот за безбедност да ја упати ситуацијата во Меѓународниот кривичен суд во Хаг, додека фактот дека Кина и Русија се постојани членки со право на вето ја држи вратата полузатворена веќе една деценија. Тоа не ја празни обврската: извештајот бара затворање на политичките логори, прекин на смртната казна, отворање на земјата за независен мониторинг и елементарни човекови права – барања што звучат минималистички само зашто реалноста е максимално сурова.

Ако постои утеха во овој документ, таа е во прецизноста: именување на закони, практики и структури што го прават секојдневието во Северна Кореја покусо, постудено и потивко. Но извештаите не спасуваат луѓе; го прават видливо она што режимот сака да остане невидливо. Остатокот е прашање на политичка волја: да се задржи темата на агенда, да не се релативизираат егзекуциите со геополитика, да се штити бегалецот на граница, да се одбегне цинизмот дека „така било и така ќе биде“. Во свет каде што филмот и серијата се прозорец, смртната пресуда за гледање е ништење на прозорецот – и на светлината што навлегува низ него.