Skip to content
Оваа епска сцена од македонскиот филм Викенд на мртовци и репликата разменета помеѓу Димче Мешковски и Јелисавета Саблиќ, е совршен омаж на децениската епопеја на скопјани со Вардариште и Дрисла.
Скопје мирисаше на изгорена пластика и гума, црните облаци над источниот обод на градот се собираа во густа завеса, а граѓаните во повеќето населби ја бараа првата информација што ги интересираше: дали воздухот што го вдишуваат е безбеден. Предничејќи со аеродромци, кои заглавени помеѓу малскиот живот и вечната дебата кој не труе, конечно почнаа со протести.
Анализира: Леон БАКРАЧЕСКИ
Пожарот во објектот на „Ф-групација“ во Трубарево, фирма за третман на електронски отпад, беше изгаснат дури утредента, но чадењето продолжи и по смирувањето на пламениците, заедно со лавината обвинувања меѓу политичките актери кои решија да ја испишат својата верзија на одговорноста додека градот се гуши.
Демократската унија за интеграција јавно го нападна министерот за животна средина и прв вицепремиер Изет Меџити, префрлајќи му невидливост и негрижа „додека Скопје беше обвиено со токсични облаци“, и додавајќи дека токму Министерството е надлежно за дозволи и контрола на вакви објекти; наместо реакција, велат, министерот се криел зад „празни оправдувања“ и обид за префрлање вина врз ДУИ.
Од истиот центар дојде и ширата реторика: прашања дали ДУИ е виновна и за пожарите далеку од Трубарево, како во Битола, Кавадарци и Штип – една неизбежна експанзија на темата што повеќе говори за изборната кампања отколку за заштитата на воздухот.
Но додека ДУИ го прозиваше Меџити, ВЛЕН возврати со документарен тон: дозволата за складиштето во Трубарево, тврдат од коалицијата, не е потпис на актуелниот министер туку на неговиот претходник од ДУИ, Насер Нуредини – „личен избор на Али Ахмети“ и близок на Бујар Османи.
Истиот соопштувачки синтагматик вели дека токму партијата која две децении управувала со ресорот екологија „ја оставила“ инфраструктурата на депонии и хаосот во управувањето со отпад насекаде околу главниот град, слика што денес, при вакви пожари, се рефлектира во димот над населбите и во клучното прашање на јавноста: кој дозволил ризичен отпад да се складира веднаш крај град? Така, во првата 24-часовка по пожарот, дебатата се префрли од хидрантите и мобилните станици за мерење, кон бројот на потписи на стари дозволи и партиските адресари на директорски места.
Опозицијата, пак, ја притисна педалата за одговорност на другиот крај од булеварот. СДСМ ја отфрли владината теза за „хибридни напади“ како чадна завеса над неспособноста да се спречат или барем да се управуваат ваквите ризици, барајќи политичка и кривична одговорност не само за Трубарево, туку и за неодамнешните пожари во „Дрисла“ и дивата депонија на Вардариште.
Реакцијата на социјалдемократите беше брутално практична: додека институциите дебатираат наративи, „над 500 илјади жители на Скопје и околината се задушуваат во отровен чад“, останувајќи без навремени препораки, без информација за количините изгорен токсичен отпад и без одговор за концентрациите на корозивни и опасни материи.
Во иста секвенца, премиерот Христијан Мицкоски им се спротивстави со тезата дека пожарите се „организирани од центри на моќ од државата и надвор“, а директорот на Дирекцијата за заштита и спасување Стојанче Ангелов остана на став дека се работи за хибриден напад – јасен раскол на интерпретацијата кој го носи товарот на докажување, бидејќи јавноста има право да знае каде завршува конспирацијата и каде почнува запалениот отпад.
Во меѓувреме, службите соопштија дека нивото на радијација во воздухот не е зголемено и дека се прават мерења на почвa и вода, а беше утврдено високо загадување на воздухот во непосредната близина на пожарот, со најавени официјални анализи од акредитирани лаборатории на кои се чека. Тоа чекање, во град навикнат на зимски ПМ-пикови и летни чадови, е секогаш двосмислено: науката бара време, политиката бара наслов, а жителот бара насока – да затвори прозорец, да избегне прошетки, да стави маска, да ја напушти зоната ако може. Во овој раздор меѓу темпото на лабораторијата и темпото на улицата, нештата што се под надлежност на државата звучат банално, но се клучни: кој издал дозвола, кој контролирал складиште, како се менаџирал ризикот, зошто системите за рано предупредување и јавно информирање не беа побрзи.
Кога чадот ќе се разреди, ќе остане картата на одговорноста. Прво, регулаторната: Министерството за животна средина, на кое партиите денес му ја одмеруваат политичката тежина, е органот што ги издава и ревидира дозволите и го врши надзорот – токму за овие објекти со висок ризик што не смеат да бидат изненадување во урбаната топографија. Второ, оперативната: локалните служби, јавните претпријатија и инспекциските линии мора да имаат планови за контрола на горлив товар и на електронски отпад кој носи хемиски ризици далеку над обичен комунален пожар. Трето, казнената: ако има отстапувања од дозволите, несовесно постапување или намерно подметнување, правосудниот систем мора да биде видлив и брз, зашто во вакви случаи правдата не е само казна – таа е одвраќање. И четврто, комуникациската: во првиот час од секоја криза, единствено валута е довербата; таа се гради со конкретни мерки и препораки, не со метафори за хибридни напади без наведување проверливи факти.
Сегашната расправа за Трубарево стана огледало на старата мака на Скопје: кога опасноста е видлива со голо око, политиката ја користи како билборд, а институциите како да тешко се поместуваат од формулар кон терен. ДУИ го таргетира Меџити, ВЛЕН потсетува на потписите на Нуредини, СДСМ ја притиска Владата за политичка и кривична одговорност и одбива да го прифати „хибридниот“ наратив без докази, а премиерот ја засилува тезата за организирани диверзии. Во таа четирипартитна резонанца, градот остана без најважниот одговор: што точно изгоре, во кои количини и кои се краткорочните и среднорочните здравствени последици за луѓето во зоната на чадот. Додека тие бројки не станат јавни и разбирливи, секоја прес-конференција ќе звучи како судир на слогани врз истата маска што ја носат жителите на Трубарево и соседните населби.
Трубарево е конкретен адресар, но и метафора: на судирите меѓу дозволи и депонии, складишта и урбанизам, инспектори и изборни кампањи. Ако по овој настан институциите не ги објават документите, не го затворат регулаторниот круг и не ја испорачаат здравствената проценка, тогаш Скопје ќе остане во циклусот што го познава предобро – борба за здив во град каде што јавниот интерес често гори прв, а се гаси последен. Кога ќе се тргнат чадовите аналогии, ќе останат две мерила: дали објект со висок ризик воопшто смее да постои крај град без непристрасно зајакнат надзор и план за гаснење, и дали државата може да одолее на искушението на пропагандата во момент кога граѓанинот бара само едно – точна, брза и целосна информација за воздухот што го вдишува.
