Гувернерот Славевски полн очекувања

Денес на прес конференција, една од постојаните и за тоа што треба и за тоа што не треба, Гувернерот Трајко Славевски, ги свика новинарите да го соопшти своето очекување дека се надева на инфлациска стапка под 3 проценти ВО НАРЕДНИОТ ПЕРИОД.

Над Македонија веќе не се гледа двоцифрената инфлациска жега од 2022–2023, но термометарот на цените сè уште не паднал на „нормалата“. Државниот завод за статистика измери дека во август растот на цените се успори на 4,4 проценти на годишно ниво, со месечна промена од само 0,2 проценти; во кошничката, најмногу се качиле рестораните и хотелите, покујнскиот инвентар и храната, а транспортот поевтинел за 3,1 процент во однос на јули. Тоа е фотографија од месецот што помина, но и сценографија за порака од централната банка: процесот на дезинфлација продолжува и, ако ништо не го измести правецот, стапката во скоро време треба да се спушти под 3 проценти, а за „две години“ да се врати на историското ниво околу 2 проценти – исто како во еврозоната со која сме врзани.

Гувернерот Трајко Славески не ја продава илузијата дека Народната банка може сама да го заврши патот. Мандатот за стабилност значи првенствено одбрана на курсот и менаџирање на очекувањата; инструментите се моќни, но ограничени кога економијата е малa, увозно зависна и фиксирана кон еврото. Затоа во неговите изјави има услов: и фискалната политика мора да оди во ист правец. Со проектиран буџетски дефицит од околу 4 проценти од БДП за 2025, владиниот фронт е повикан да ја држи потрошувачката под контрола, да ги темпира субвенциите и да ги чисти тесните грла во снабдувањето; инаку, парите од една страна ќе ладат, а од друга ќе греат – и термометарот ќе стои на место.

Математиката на 2 проценти изгледа убедливо на хартија и затоа што околината ја турка во таа насока. Европската централна банка очекува просечна инфлација блиску до целта во 2025–2027, по што разликата меѓу нашите и нивните цени треба да се стеснува по автоматизам преку фиксниот курс и трговските врски. Но таа проекција не е осигурување: енергијата повторно може да стане волатилна, временските шокови да ја турнат храната, а услугите да останат лепливи во цените со раст на платите. Во август, токму храната и „куќата“ (станови, струја, вода) сè уште носат поголем дел од годишниот раст, а угостителството покажува дека побарувачката не е целосно оладена. Сè додека кошничката реагира на глобалните импулси, домашната политика мора да биде предвидлива – да не додава бензин на огнот кога надвор дува жежок ветар.

Дезинфлацијата е и психолошка игра. Кога јавноста слуша „под 3 проценти“ и „на пат кон 2“, тоа ги забавува барањата за нови ценовни корекции и им сигнализира на фирмите дека вреди да се конкурира со продуктивност, а не со ценовни наметки. Но довербата се заработува со конзистентност: централната банка мора да ја одржи комуникацијата јасна – што може да направи и што не – а владата да го урне сомнежот дека ќе ги релаксира ремените на буџетот низ изборни циклуси. Меѓународните проценки ја фалат монетарната реакција во последниве години, но упатуваат и на добро познатата домашна слабост: лесно е да се потпираш на увоз и трансфери кога растат платите, тешко е да се одржи ниска инфлација ако јавниот сектор го води маршот на трошоци.

Затоа „под 3“ не смее да биде нова зона на удобност. Тоа е меѓустаница. Крајната дестинација – стабилни 2 проценти – ќе бара дискретна, но упорна дисциплина: постепено ладење на побарувачката, фокус на инвестиции што го зголемуваат понудбениот капацитет наместо да го јадат увозот, и реформи што ја намалуваат ценовната инерција во енергетиката и јавните услуги. Статистички, август е охрабрувачки; политички, тоа е предупредување дека целта е достижна само ако економската машина работи во ист ритам – без импровизации, без наративи што ја релативизираат цената на ценовната стабилност и без исклучоци за „специјални случаи“ што секогаш излегуваат прескапо.