Skip to content
Скопје уште еднаш се буди со истата стара дилема: дали утре ќе има градски превоз или граѓаните повторно ќе бидат принудени сами да се снаоѓаат. Според информации што Рацин.мк ги доби од свои извори во претпријатието, внатрешната логика на кризата е брутално едноставна – резервите се доволни за уште денес, а од утре автобусите без полни резервоари нема да излегуваат, за да не ни застануваат на сред булевар.
Истовремено, службените пораки гласат дека „автобусите возат без застој“, додека снабдувачот со гориво јавно најавува дека ќе ја заклучи пумпата. Оваа шизофрена ситуација не е несреќен сплет околности, туку системски дефект: градот зависи од едно снабдувачко црево, ЈСП од политичка милостина, а јавноста од шпекулации наместо од официјални, точни и навремени информации.
Кризата има три јасни вертикали. Првата е оперативната: пријавите од терен и внатрешните дописи предупредуваат дека возниот парк се полни „од ден за ден“, што во превод значи дека секое утро е лотарија. Ако резервоарите не се наполнат навреме, линиите ќе се „кројат“ на часови, не по возен ред. Таму каде што возила ќе тргнат, интервалите ќе бидат удвоени, па и утројни. Ова е најскапата форма на импровизација, бидејќи ги чини граѓаните изгубено време, незавршени обврски и дополнителни трошоци за алтернативен превоз.
Втората вертикала е институционалната: Градот и Советот немаат свиканo итно заседание за проблем кој секојдневно ги погодува десетици илјади патници. Во нормален град, недостиг на гориво за јавниот превоз автоматски активира кризен штаб, транспарентни соопштенија на секој час и договорена матрица за редуциран режим. Тука добиваме тишина, спорадични обвинувања и префрлање вина.
Третата вертикала е пазарната: зависност од еден снабдувач му дава на тој снабдувач реална моќ да го „држи градот за грло“. Тоа не е деловен ризик, тоа е рецепт за уцена.
Кога претпријатие како ЈСП ќе биде сведено на дневна ликвидност, секоја искра станува пожар. Доволно е едно писмо од снабдувач за „суспензија на испораките поради долг“, па да се стопира цела мрежа на линии, да се разори довербата кај патниците и да се создаде тензија што политиката потоа ја капитализира. Впрочем, токму затоа секој сериозен превозник држи договори со минимум два снабдувачи, временски распоред на испораки, јасни клаузули за рокови и пенали, и, најважно, редовно информирање на јавноста за секое отстапување.
Во Скопје, наместо ред, добиваме двојно наративно растегнување: од една страна тврдење дека „сè е под контрола“, од друга страна јавни закани за чешмата со гориво. Истината, речиси секогаш, е среде – доволно нафта за уште денес, а утре под знак прашалник.
Оваа амбалажа на реалноста има конкретни последици. Работници што смената им почнува пред зори нема да си играат рулет со автобус што можеби ќе дојде; ќе повикаат такси или ќе одат пеш делницата до првата „жива“ постојка. Родители ќе го менуваат распоредот за да ги однесат децата на училиште со автомобил, туркајќи ја сообраќајната гужва во нов личен рекорд.
Ученици и студенти ќе каснат, испити ќе се пропуштат, термини ќе се поместат. Јавниот превоз не е луксуз кој „ако нема – ќе биде утре“, туку инфраструктурна служба што носи цел град. Ако не работи, не работи градот. Токму затоа е скандалозна импровизацијата со која институциите ја третираат комуникацијата – наместо однапред најавен редуциран режим со јасни интервали и јавно објавени приоритетни линии, граѓаните дознаваат наутро, на постојка, пораката „денес не минуваме“.
Клучното прашање што институциите мора да го одговорат – денес, не утре – е двојно (доколку се одважат некогаш да одговорат на официјалните емаил пораки од медиумите). Прво: колку точно гориво има ЈСП и колку возни циклуси покрива тоа, пресметано по линија и по пик-термин? Второ: кој е планот Б во случај снабдувачот навистина да ја затвори славината – дали постои активирање на итен тендер, ротација на парковите во корист на најоптоварените линии, точен и јавно објавен редуциран распоред, и привремена координација со приватните превозници за пополнување на критичните коридори? Сè друго е реторика. Кога некој ќе тврди „возиме без застој“, а на линија ви минува автобус на секој 35 наместо 12 минути, тоа не е „без застој“, тоа е полирана верзија на застој.
Нема јавен превоз без јавна одговорност. Советот на Град Скопје не смее да „чека подобри денови“ за да расправа за прашање што секојдневно ја тресе метрополата. Најмалку што им го должи на граѓаните е итна седница со јавно пренесување и обврзувачки заклучоци: обезбедување повеќеканално снабдување со гориво, дефинирани резерви за минимум седум дена, автоматски протокол за известување на јавноста при секое отстапување, и јасни пенали во договорите кога некој ќе се обиде да го искористи градот како средство за притисок. Од ЈСП, пак, се очекува да престане со „дневна економија“ и да презентира месечен план за стабилизација на возниот ред, со отворени податоци за излезноста на автобусите и реалното покривање на линиите. Ако можат навигациските апликации во реално време да ви кажат кога стигнува автобусот, може и претпријатието да објави дневен билтен што е помал од еден твит, а поголем од нула.
До тогаш, чесно е да се каже она што сите веќе го чувствуваат: ЈСП има нафта за уште денес, од утре снаоѓајте се. Не затоа што така треба, туку затоа што така сме биле научени – да трпиме импровизација наместо услуга и молк наместо информација. И токму затоа, кога возилата се враќаат во депо со полупразни резервоари, довербата на патниците се празни целосно. Град што сака да биде европски не штеди на информација и не се коцка со превоз. Тој однапред кажува што може, што не може и како тоа ќе го надмине. Сè друго е скап маркетинг за уште еден ден бензин.
