Skip to content
Денеска во светот се тестирани повеќе од 2.000 нуклеарни бомби. Подрачјата каде се изведувале пробите сè уште се радиоактивно загадени, а многу жители страдаат од последиците. Одговорните молчат. Најпогодени се француските територии во јужниот Пацифик.
„Тридесет години бевме француски заморчиња“, вели Инамојра Морган-Крос. Младата пратеничка доаѓа од Француска Полинезија, група острови во јужниот Пацифик, каде припаѓа и Таити. Плажите со бел песок, палмите, тиркизното море – овие предели често се опишуваат како „рајски“. Но зад оваа идилична слика се крие тешко наследство: три децении француската армија тестирала нуклеарно оружје на атолите Муруроа и Фангаутафа.
Француската војска активирала 193 атомски бомби на овие прекуморски територии, кои локалното население ги нарекува Ма’охи Нуи. Првата експлозија била забележана на 2 мај 1966 под кодното име „Алдебаран“ – најсветлата ѕвезда во соѕвездието Бик.
„Не труеја само нас“
Морган-Крос, која се наоѓа повеќе од 15.000 километри од својата татковина, учествува на округол маса во Берлин, кој ја организира невладината организација „Меѓународни лекари за спречување на нуклеарен рат“ (IPPNW). Таа опишува разорните последици од француските нуклеарни експерименти кои се чувствуваат и денес: надпросечен број на луѓе заболуваат од рак, децата се раѓаат со деформации, а вода и земја се загадени.
„Нас нѐ отруја со нивните нуклеарни експерименти и го загадуваа океанот од кој ја добиваме храната“, жали Морган-Крос. „Сето тоа беше заради француското стремежување да стане голема нуклеарна сила.“
Лажната „чиста бомба“
Тогашната француска влада свесно ја обманувала локалната популација. Француската атомска бомба била „зелена и многу чиста“, тврдел тогашниот претседател Шарл де Гол, наводно за разлика од бомбата во Хирошима. Пропагандата тврдела дека пробите не носат никаква штета. Во реалноста, радиоактивните облаци се ширеле преку големи делови на јужниот Пацифик, а делумно стигнувале и до главниот остров Таити, повеќе од 1.000 километри од местото на експлозијата.
Жителите на соседните острови често не биле известувани, а камоли евакуирани.
Нема извинување
Три децении подоцна, во 1996, француската влада, по масовни протести, го запрела тестирањето. За штетата нанесена на прекуморските територии никогаш не се извинила официјално. Претседателот Емануел Макрон призна делумна вина при посета на Француска Полинезија во 2021: „Вината е во тоа што ги спроведовме тие експерименти.“
И покрај тоа, денес страдањето на жртвите е скоро заборавено. Младите од поранешните територии на атомски тестови се организираат за да не дозволат неактивност на сторителите.
Морган-Крос ја раскажува трагедијата на своето семејство: нејзината баба, која имала 30 години на почетокот на експериментите, заболела од рак на тироидната жлезда, исто како и нејзината тетка и мајка. И таа, родена 1988, и нејзината сестра исто така страдаат од рак.
Ракот и генерациите
„Подмолно е тоа што радиоактивното зрачење дејствува и низ генерации. Ова зголемува ризик од различни видови рак, особено рак на лимфни јазли и леукемија“, вели Јана Балдус од European Leadership Network (ELN).
Дополнителни последици се репродуктивни нарушувања, деформации кај деца и спонтани абортуси. Може да се пренесуваат и на следните генерации.
Тешка одштета
Француската влада во 2010 донела закон за одштета за жртвите, но примената е комплицирана. Луѓето треба да докажат дека нивната болест е последица од тестовите. Помеѓу 2010 и 2024, само 417 жители добиле одштета.
Морган-Крос се залага и за едукација, бидејќи многу жители сè уште веруваат дека тестовите биле „добри и чисти“ и носеле одреден просперитет.
Можност за нови тестирања
Освен Франција, и други земји како СССР, САД, Велика Британија и Кина, изведувале повеќе од 2.000 нуклеарни експлозии. Радиоактивните последици се чувствувале и ширум светот. Денешните мораториуми и Уговорот за забрана на нуклеарни тестови ги запираат експлозиите, но експерти предупредуваат дека во сегашната безбедносна клима повторни тестови не се исклучуваат.
Извор: Дојче Веле
