Skip to content
Македонија официјално ја отвори вратата кон „личната карта во телефонот“. На Западнобалканскиот дигитален самит во Скопје (2 октомври 2025), премиерот најави амбиција до крајот на мандатот сите јавни услуги да се преселат онлајн, со целосен дигитален идентитет за секој граѓанин и пристап до институциите преку мобилен телефон. Истовремено, како пример беше презентирана апликацијата „М-Услуги“ — дигитален паричник за документи и услуги на едно место. Најавата звучеше како резиме на долгогодишна фрустрација со шалтерани лавиринти: „економска моќ“, „граѓански стандард“, електронска трага наместо сто параграфи.
Што точно е „дигитален идентитет“ и што не е?
Во суштина, тоа е збир на проверени дигитални атрибути со кои онлајн ја докажуваме нашата личност (или улога: родител, адвокат, претприемач), за да потпишеме документ, да поднесеме пријава, да примиме услуга. Кај нас, ова почнува на националниот портал за е-услуги преку СЕН — единствена најава што го врзува профилот со реалниот идентитет. Овој „дигитален личен печат“ не е корисничко име на социјална мрежа: тој мора да се темели на силна криптографија, процеси на верификација и јасна законска рамка.
Европскиот контекст е важен дури и кога не сме членка. Во 2024 стапи во сила eIDAS 2.0, европската рамка што создава единствен стандарден „дигитален паричник“ за идентификација и потписи, со сертификација и за провајдерите и за „полегајќи“ страни. Во мај 2025 Комисијата усвои нов сет имплементациони регулативи — техничката „кичма“ без која нема доверба меѓу системи. За земји како нашата, ова се и насоки и цел: ако сакаме услуги што ќе комуницираат со Европа, мораме да бидеме компатибилни со оваа логика на доверба, минимизација и интероперабилност.
Искуствата од светот:
– Естонија: легендарната е-држава. 99% од жителите имаат е-ID, услугите се практично сите онлајн. Но, во 2017, глобален пропуст во чиповите (ROCA) принуди масовна ревокација на сертификати. Естонија реагираше транспарентно и брзо — доказ дека зрелоста се мери во кризи.
– Данска (MitID): модернизација со мобилна апликација и постојани анти-фрод подобрувања. Паралелно, Националната банка и CERT предупредуваат на високо ниво на фишинг и дигитални измами. Поука: е-идентитет ≠ крај на ризикот; напротив, фронтот се сели кон измамници што ја напаѓаат човечката психа.
– Полска (mObywatel): дигиталниот документ доби правна еднаквост со пластичниот; милиони корисници, нови функции и јавни кампањи за широка употреба.
– Украина (Дія): „држава во смартфон“ со над 20 милиони корисници и десетици услуги; во услови на војна, дигитализацијата стана и инфраструктура на отпорност.
– Индија (Aadhaar): супер-масивен систем што донесе ефикасност и заштеди, но и правни ограничувања поради приватност и случаи на протекување. Лекција: скалата бара уште построги правила и надзор.
Што добиваме ние — практично?
- Време: пријави за градинка, е-изводи, даноци, дозволи — од дома, за минути.
- Предвидливост: статуси на предмети во реално време и електронска трага наместо „усни договори“.
- Правна сигурност: квалификувани е-потписи и печати прифатени во администрацијата, и постепено — регионално.
- Транспарентност: секоја институционална интеракција остава лог. Рацин.мк
Што мора да бараме за возврат?
– Сигурност и приватност по дизајн: криптографија, сегментација на податоци, „најмал неопходен“ пристап, јасни рокови на чување, обврзни DPIA анализи за секоја нова функција. Агенција за заштита на личните податоци
– Јавни ревизии и транспарентност: редовни безбедносни извештаи, bug-bounty програми, протоколи за итна ревокација и fallback механизми ако има ранливост (погледнете ја естонската лекција)
– Анти-фрод екосистем: едукација за фишинг, „интегритетни проверки“ во апликации, обврска за двофакторска автентикација, и кампањи насочени кон најранливите групи.
– Инклузија по дефолт: офлајн алтернативи, помошни шалтери, мобилни тимови по општини, едноставни упатства на македонски/албански/турски/ромски, пристапност за лица со попреченост, и програми за дигитални вештини.
– Правна јаснотија: хармонизација со домашниот Закон за заштита на лични податоци и новите правилници (рокови, безбедност, трансфери — вкл. последните измени околу пренос кон НАТО земји).
Каде сме денес?
Имаме национален портал, СЕН-најава и растечки број е-услуги; Министерството известува за стотици илјади корисници и нови интеграции. Паралелно, Агенцијата за заштита на лични податоци носи стратегија 2025–2030 и детални правилници за безбедност. Но, критички извештаи потсетуваат: корисничкото искуство и интероперабилноста сè уште знаат да „запнат“. Токму затоа, пред најавениот дигитален паричник, треба дисциплина — не само ентузијазам.
Европа си постави стандарди; регионот се усогласува; приватниот сектор гради услуги „над“ дигиталниот идентитет. За Македонија, прашањето не е дали, туку како: дали ќе направиме систем што им олеснува на сите, а не само на дигиталните вејв-помлади? Дали ќе имаме бекап-план кога технички нешто ќе трепне? Дали кодот и архитектурата ќе бидат доволно транспарентни за да се провери, а не само да се верува?