Историјата на Оцка: Херојот кој ја напиша А бре, Македонче

Ордан Михајлоски–Оцка е името зад музиката на „А бре, Македонче“, една од најиконичните македонски патриотски песни. Роден во Прилеп во 1921 година, талентираниот виолинист му се приклучил на Првиот прилепски партизански одред „Гоце Делчев“ во октомври 1941 и токму во тој период учествувал во создавањето на песната, за која ја составил музиката. Поради дејствувањето во НОБ, Михајлоски преминал во илегала во битолскиот крај и загинал на 3 мај 1942 во борбите кај Ореовската Корија; денес прилепското основно музичко училиште го носи неговото име.

„А бре, Македонче“ е напишана во првите недели од организираниот отпор: меѓу 23 октомври и 8 ноември 1941, со прва изведба на митинг во прилепското село Царевиќ. Лириката ја потпишуваат Коле Чашуле и Крсте Црвенковски, а музиката — Ордан Михајлоски–Оцка. Во историографските белешки песната се означува како химна на партизанското движење во Македонија, создадена околу два месеци пред „Денес над Македонија“. Нејзината популарност подоцна ја вгради во колективната меморија како „народна“ (иако има автори), со низа изведби — од Никола Бадев и Александар Сариевски до ансамблот „Танец“ и групата „Леб и сол“.

Зошто токму оваа песна остана жива? Дел од одговорот е во контекстот: родена е во град што прв го означи отпорот (Прилеп), во моменти кога конспирацијата и храброста имаа и ритам, и текст. Рефренот, едноставен и лесен за запамтување, ја претвора лојалноста кон слободата во колективно чувство. Кога документите и протоколите бледнеат, музиката останува најпрепознатливата капија кон меморијата. Во тој смисол, „А бре, Македонче“ не е само свидетел на една епоха, туку и инструмент што ја пренесува нејзината етика — истрајност, инат и вера во слободата — до следните генерации.

Улогата на Ордан Михајлоски–Оцка е повеќе од авторска нота на партитура. Неговиот животен лак — од виолинист до партизан, од културна сцена до фронт — ја објаснува и издржливоста на песната: создадена е од човек кој во исто време го владеел јазикот на музиката и на отпорот. Неговото загинување на дваесет години ја подвлекува цената на таа генерација; именувањето на музичко училиште во Прилеп е мал, но значаен начин градот да го врати долгот.

Песната, пак, живее во неколку регистри. Како историографски факт: темелна партизанска химна, документирана со автори, датум и прво изведување. Како културна практика: стандарден репертоар на видни пејачи и ансамбли од различни декади, што ѝ обезбедува „втор живот“ надвор од строго историски контекст. И како симболичка формула: краток повик што ги собира индивидуалните биографии во заеднички именител — „македонче“ — без да ја релативизира тежината на времето во кое е создадена.

Во моментите кога јавната расправа околу историјата лесно се раситнува, ваквите песни се редок консензус. Тие не бараат да се избере „страна“ во историографски нијанси, туку да се препознае човековата потреба да се опее слободата додека се освојува. Затоа „А бре, Македонче“ е и историски документ, и културен артефакт, и жива референца. А Ордан Михајлоски–Оцка, скромниот херој од Прилеп, останува во нејзиното јадро — како потсетник дека најсилните песни често ги пишуваат најтивките луѓе, во најгласните времиња.