Кој е Биби Нетанјаху, „вечниот владетел“ на Израел?

Сцена за почеток: Аеродром, бодигарди, микрофони. Бенјамин „Биби“ Нетанјаху зборува со тој добро увежбан тон – дел војнички, дел телевизиски – ист тон што го следи повеќе од три децении на израелската политичка сцена. Зад себе има биографија што ја комбинира елитната воена служба, американско школување и медиумска вештина. Роден е во Тел Авив во 1949, пораснал меѓу Ерусалим и САД, служел во специјалните сили Сајерет Маткал, а од таму – дипломатски скок до амбасадор во ОН. Овој спој на биографија и сцена е алатот со кој ги минува циклусите на власт и опозиција, па повторно власт.

Раните години се важни за неговата јавна личност. Животот во Америка му носи акцент и лесно движење низ западните медиуми; семејната трагедија – загинувањето на постариот брат Јонатан во акцијата во Ентебе – станува дел од неговиот јавен наратив за безбедност и одлучност. Како млад дипломат во Вашингтон и амбасадор во ОН во 1980-тите, се учи да „држи кадар“ и да создава наслови – вештина што подоцна ќе ја претвори во политичка валута.

Подемот е брз: во 1993 го презема лидерството на Ликуд, а во 1996 станува првиот премиер избран на директни избори. Првиот мандат (1996–1999) е краток и немирен. Следува опозициски период и потоа најдолгиот политички маратон: 2009–2021 серија влади што го поставуваат како најдолговечен премиер, па враќање на власт на 29 декември 2022 со најдесната коалиција во поновата историја, потпирајќи се на ултраортодоксни и религиозно-националистички партнери како Бецалел Смотрич и Итамар Бен-Гвир.

Околу него постојано се движи и судницата. Од 2020 течат три предмети познати како 1000, 2000 и 4000: подароци и луксуз за возврат на услуги (1000), преговори за медиумско влијание (2000), и „главниот“ случај 4000 за регулаторни поволности кон Bezeq за позитивно известување на порталот Walla – овде обвинението е и за поткуп. Тој ги негира обвиненијата, процесот се развлекува со години, а земјата се навикна да живее со премиер кој паралелно управува со кабинет и се појавува во судница.

Домашниот потрес во 2023

Владата го пушта планот за судска реформа што ја ограничува улогата на Врховниот суд. На улица излегуваат стотици илјади, неделно, со поддршка од делови на тех-секторот, резервисти и академијата. Израел со месеци живее со двојна сцена – пленум и плоштад – а протестната инфраструктура станува најголемиот опозициски механизам надвор од избори.

На 7 октомври 2023 следува нападот на Хамас со околу 1.200 убиени во Израел и над 250 киднапирани; започнува војна што ќе ја редефинира агендата на владата и ќе ги сведе сите расправи на безбедност и заложници. Две години подоцна, во есента 2025, Израел прима 20 живи заложници во рамки на голем договор што предвидува и ослободување на илјадници палестински затвореници и враќање на телата на загинати. Во овие фази на примирје и размена, наративот се поместува од „стратегија“ кон „списоци и автобуси“ – имиња, здравствени состојби, форензика.

Во позадина, неговата коалиција е нервозен механизам. Партнерите од крајната десница – Смотрич и Бен-Гвир – ја туркаат линијата кон максималистички цели, а истовремено му држат клучни гласови во Кнесетот. Секое оддалечување од нивните барања може да запали внатрешна криза; секое попуштање создава меѓународен отпор и притисок. Балансот меѓу двете платформи – војна и дипломатија – ја определува издржливоста на кабинетот во 2025.

Зошто трае толку долго? Еден дел е техника. Нетанјаху ретко ризикува без алтернатива во џеб. Умее да „склопи“ бројки, да дели ресори, да употреби јавни анкети како притисок во преговори. Друг дел е медиумска рутина стекната уште од ОН: кратки пораки, остри рамки, постојано враќање на темата безбедност. И третиот слој: долгорочна стратегија за меѓународни односи, особено со САД, каде што се чувствува комотно и каде што изборните циклуси ги претвора во простор за маневрирање.

Но трајноста носи и цена. Две години војна ја исцрпуваат економијата и општеството; семејствата на заложниците маршираат со фотографии и свирчиња; резервисти влегуваат и излегуваат од политичката сцена; опозицијата ја организира критиката околу 7 октомври и пропустите на безбедносните системи. Во судницата, темпото се забрзува; на улица, темпото на протест се менува со настаните на фронтот. Во Кнесетот, калкулаторот брои глас по глас – доволни за уште еден месец, за уште еден договор, за уште една ротација во ресор.

Ако се гледа како хронологија, неговата политичка мапа изгледа вака: прв врв во 1996, па долг период на доминација од 2009 до 2021, враќање на власт во 2022, судска реформа, најмасовни протести во децении, 7 октомври и војна, па примирја и размена во 2025 – сето тоа со статус на обвинет во три процеси. Малкумина лидери во демократски системи комбинираат толкава долговечност со паралелна правна битка, и малкумина мораат да балансираат меѓу тврди коалициски партнери и меѓународни посредници во реално време.

На крајот на денот, останува сцената со микрофоните. Нетанјаху говори за безбедност и одвраќање, за Иран и тероризмот, за економија и старт-ап нацијата, за заложниците и за идните договори. Паралелно, на таблата стојат бројки – обвиненија, гласови, услови на коалициски партнери, датуми на рочишта, датуми на размена. Тоа е неговиот терен веќе три децении: да го држи центарот на сцената, додека околу него се менуваат актери, контексти и кризи.