Skip to content
ИФИМЕС* смета дека во контекст на локалните избори трагедијата во „Дискотеката Кочани“ останува тежок товар за владата на Мицкоски како симбол на институционалната и моралната слабост на државата.
Анализата на ИФИМЕС ја пренесуваме во целост:
Во Република Северна Македонија, осмите локални избори од прогласувањето на независноста ќе се одржат на 19 октомври 2025 година, додека вториот круг е закажан за 2 ноември 2025 година. На овие избори ќе се избираат градоначалници во 81 единица на локална самоуправа (80 општини и главниот град Скопјe). Вкупно 309 кандидати аплицираа за функцијата градоначалник, при што застапеноста на жените е ниска – само 10,4% од вкупниот број.
Изборите ќе се одржат во два круга: првиот на 19 октомври, вториот на 2 ноември, доколку ниту еден кандидат не освои повеќе од 50% од гласовите. Според вкупниот избирачки список, право на глас имаат 1.832.415 гласачи, вклучувајќи ги гласачите во странство, затворениците и корисниците на домови за стари лица. Планирани се вкупно 3.480 избирачки места. Прагот за избор на градоначалник во првиот круг е излезност од најмалку една третина од вкупниот број регистрирани гласачи во општината или градот Скопјe. Доколку никој не го добие потребното мнозинство, се одржува втор круг гласање за двајцата кандидати кои освоиле најмногу гласови во првиот круг. Кандидатот кој добил најмногу гласови е избран во вториот круг. Доколку, од која било причина, изборот на градоначалник не се одржи по вториот круг, Државната изборна комисија (ДИК) е должна да ја извести Владата за ова во рок од 15 дена од завршувањето на изборите. А потоа може да се назначи дури и владин комесар.
Клучни политички партии и коалиции:
● ВМРО-ДПМНЕ – владејачката партија, предводена од Христијан Мицкоски, номинираше 40 кандидати, потврдувајќи ја својата доминантна позиција на политичката сцена.
● СДСМ – Социјалдемократскиот сојуз на Македонија, поранешната владејачка партија, номинираше 30 кандидати, кои се стремат да се вратат на политичката сцена.
● ДУИ – Демократска унија за интеграција, најголемата албанска партија, сè уште клучна за формирање коалиции.
● Левица – класична проруска партија со „опасни намери“;
● Обединета Македонија, повремено проруска.
● Коалицијата ВЛЕН собира нова генерација на албанската политичка елита во Северна Македонија, целта е да се разбие доминацијата на ДУИ во албанските општини и да се зајакне политичкото влијание преку локалните избори.
● Алијанса за Албанците – по повлекувањето од владејачката коалиција, предводена од Арбен Таравари, се обидува да ја зајакне својата позиција. Нивното излегување од владата укажува на несогласувања во рамките на коалицијата и може да има влијание врз резултатите од овие избори.
Овие избори доаѓаат во време на политичка фрагментација и длабока поларизација, што може да влијае на излезноста и резултатите. Аналитичарите забележуваат дека кампањите честопати не носат нови идеи, туку повторуваат шеми од минатите избори, додека граѓаните продолжуваат да бараат промени.
Политичкиот контекст и значењето на изборите
Локалните избори во Северна Македонија имаат повеќекратно значење – не само како механизам на демократија на локално ниво, туку и како индикатор за рамнотежата на моќта меѓу клучните политички партии пред можните парламентарни турбуленции. За албанските политички субјекти, локалните избори често се поважни од парламентарните избори, бидејќи политичката стабилност на владата во Скопјe зависи од нивните резултати во општините со мнозинско албанско население.
Токму затоа овие изборни трки во Тетово, Гостивар, Струга, Дебра и Кичево се од особено значење, бидејќи ќе покажат до кој степен може да се зачува или промени рамнотежата меѓу водечките албански партии – Демократската унија за интеграција (ДУИ) на Али Ахмети и коалицијата ВЛЕН предводена од Изет Меџити и Арбен Таравари, кои неодамна ја напуштија коалицијата ВЛЕН.
Во многу општини, особено во помалите, резултатот ќе зависи од локалните личности, влијанието на локалните лидери, инфраструктурата на кампањата, присуството на кандидатите „на терен“.
Во поголемите градови и во Скопјe, борбата ќе биде потешка. Вмро-Дпмне има шанса да ги зајакне своите позиции, но нема да биде сигурна победа насекаде – Сдсм и/или малцинските коалиции можат да приредат изненадувања, особено таму каде што расте незадоволството од локалната самоуправа.
Постои можност значителен број општини да завршат во вториот круг од локалните избори, а потоа динамиката меѓу двата најголеми кандидати во тие општини ќе биде одлучувачка – кој ќе ги привлече гласовите на исклучените кандидати, кој ќе ги мобилизира гласачите.
Важноста на гласовите на малцинствата и коалициите: во општините со мнозинско албанско население, дури и во мешаните општини, коалициите и договорите можат да одлучат.
Доколку корупцијата, злоупотребата на јавните ресурси и слични обвинувања бидат потврдени/експлоатирани од медиумите, може да има протести или голем пад на довербата за партиите што се обвинуваат.
Популизам и парадоксите на моќта
Државноста на Македонија е заокружена со членство во НАТО. НАТО го гарантира опстанокот и територијалниот интегритет на модерната Македонска држава. Со пристапувањето во НАТО, никој не може да смета на Северна Македонија за своите амбиции за голема држава, што е особено важно поради турбулентната регионална средина и бројните опасности.
Сегашната влада на Христијан Мицкоски, формирана по долг период на политички превирања, сè повеќе покажува елементи на популизам. Наместо сериозни реформи и борба против широко распространетата корупција, владата се фокусира на симболични и бирократски мерки – како што се воведувањето нови регистарски таблички за службени возила и GPRS следење на движењето на државните автомобили – додека криминалот и корупцијата продолжуваат да цветаат во земјата.
Таквиот пристап генерира подлабока недоверба кај граѓаните, додека локалните заедници страдаат од недостаток на развој на инфраструктурата, слабо јавно управување и хронична неефикасност на локалната администрација.
Овие избори се сметаат за тест за силата на владејачката коалиција и локалната опозиција – дали ќе успее ВМРО-ДПМНЕ да ја консолидира власта и во општините, не само на државно ниво? Исто така, успехот или неуспехот на малцинските партии и коалиции може да има импликации врз националната стабилност, перцепцијата за правата на малцинствата и за преговорите во рамките на политичкиот систем (на пример, во врска со буџетот, децентрализацијата). Изборите ќе бидат важни и за интеграцијата во ЕУ (зад сцената) – транспарентноста, почитувањето на изборните процедури, надзорот на изборите, правото на глас, претставувањето и сузбивањето на злоупотребите ќе бидат следени; лошиот исход би можел да го одложи оценувањето на напредокот во реформите.
Дискотека Кочани: предизвик за владата на Мицкоски
Пожарот во дискотека во Кочани на 16 март 2025 година, во кој загинаа 63 лица, а десетици беа повредени, привлече посебно внимание на јавноста. Трагедијата откри длабоки системски слабости – од непочитување на безбедносните прописи до очигледна корупција во процедурите за издавање дозволи и надзор на угостителските објекти.
Наместо транспарентна и непристрасна истрага, случајот набрзо доби политичка димензија. Постојат бројни обвинувања за злоупотреба на моќ и обиди за прикривање на одговорноста на кадри поврзани со ВМРО-ДПМНЕ, додека во исто време политички дисиденти се уапсени и обвинети со цел да се одвлече вниманието на јавноста.
Бројни правни експерти и претставници на граѓанскиот сектор предупредија дека истражните органи и обвинителството дејствувале селективно, под политички притисок, и дека клучните докази во истрагата „исчезнале“ или биле неправилно документирани. Така, случајот „Дискотека Кочани“ стана тежок товар и хипотека за владата на премиерот Христијан Мицкоски, симбол на неодговорност и обиди за политичка контрола врз институциите на правдата и безбедноста. Една од клучните препораки на Венецијанската комисија, во најновиот извештај, е дека мандатот на јавниот обвинител не треба да биде обновлив. Сепак, како што наведува Комисијата, оваа новина е предвидена со измени на Уставот, а не со Законот за јавно обвинителство. Дополнително, се препорачува јавниот обвинител да го избира квалификувано лице, односно со двотретинско мнозинство во Парламентот.
Трагедијата во Кочани дополнително ја потресе довербата на јавноста во институциите и стана метафора за состојбата во која се наоѓа земјата – систем во кој политичката лојалност има предност пред правдата и професионализмот.
Затоа е потребно да се воведе меѓународен мониторинг и да се започне детална меѓународна истрага во случајот „Дискотека Кочани“ со цел да се утврдат злоупотребите на актуелната влада и да се обезбеди правда за жртвите. Трагедијата во „Дискотеката Кочани“ останува тежок товар за владата на Мицкоски и симбол на институционалната и моралната слабост на државата.
Улогата на клучните политички актери
Политичката сцена на Северна Македонија пред локалните избори во 2025 година е обележана со сложени односи на моќ меѓу мнозинските и малцинските партии, како и интеракцијата на искусните лидери и новата генерација политичари. Во овој контекст, улогата на одредени клучни актери станува клучна за обликувањето на изборните резултати, мобилизацијата на гласачите и идната политичка стабилност на земјата. Анализата на IFIMES покажува дека секој од овие лидери дејствува во специфична политичка рамка, со различни стратегии, цели и степен на влијание, што директно ги обликува изборните текови и потенцијалните конфигурации на коалициите.
- Христијан Мицкоски (ВМРО-ДПМНЕ) – се обидува да ја консолидира власта преку популистичка реторика, но без вистински реформи.
- Венко Филипче (СДСМ) – симбол на умерен пристап, но партијата е во криза на идентитетот и го губи урбаниот електорат.
- Али Ахмети (ДУИ) – лидер кој го одржува приматот меѓу Албанците, но е под притисок од новата генерација политичари.
- Изет Меџити и Арбен Таравари (ВЛЕН) – ја претставуваат новата генерација на албанската политичка елита. АрбенТаравари, како поранешен градоначалник на Гостивар, има директно влијание на локално ниво и е стратешки фактор во мобилизацијата на гласачите.
- Никола Груевски – иако во егзил, останува фактор на индиректно влијание врз гласачите на ВМРО-ДПМНЕ и националистички ориентираните гласачи.
Регионална димензија и меѓународен контекст
Односите со соседна Бугарија се уште се напнати, особено во контекст на прашањата за идентитетот и блокадата на европската интеграција. Европската Унија покажува сè помалку интерес за Северна Македонија, додека меѓународната заедница како целина дејствува пасивно. Ова дополнително ги охрабрува домашните политички елити да дејствуваат без страв од меѓународна одговорност.
Во меѓувреме, Албин Курти, премиерот на Косово, станува сè повлијателен меѓу албанските гласачи во Северна Македонија. Неговата антикорупциска реторика и фокусот на националното достоинство ги инспирираат помладите гласачи и го зголемуваат притисокот врз традиционалните албански партии.
Проблеми со локалната самоуправа и инфраструктурата
Локалната самоуправа во Северна Македонија се соочува со сериозни структурни проблеми – хроничен недостаток на средства, слабо развиена инфраструктура и партиска контрола врз локалните институции.
Проблемите во изградбата на водоводната мрежа се особено изразени, каде што многу општини, особено во руралните средини, немаат стабилен пристап до вода за пиење. Проектите за водоснабдување често се одложуваат или се спроведуваат нетранспарентно, со бројни индикации за корупција и фаворизирање на „партиски“ изведувачи.
Процесот на гасификација на земјата е бавен, а повеќето општини сè уште не се поврзани со гасоводната мрежа. Ова ја зголемува енергетската несигурност, особено во зимските месеци, додека граѓаните и локалната економија страдаат од високи трошоци за енергија и нестабилно снабдување со електрична енергија.
Енергетската стабилност станува стратешко прашање на националната безбедност – недостатокот на инвестиции во обновливи извори, застарената инфраструктура за дистрибуција на електрична енергија и зависноста од увоз ја прават земјата ранлива. Северна Македонија често е изложена на хибридни напади.
- Локалните заедници се соочуваат со бројни проблеми:
- Недостаток на финансиски средства и недоволна автономија на локалните власти.
- Недостаток на развиена или застарена водоводна и канализациска мрежа. Бавна гасификација и енергетска нестабилност, особено во руралните и периферните општини.
Ограничена ефикасност на јавните услуги и комуналната инфраструктура.
Недоволната транспарентност во трошењето на буџетот и доделувањето на јавните набавки се „ракот на раните“ на македонското општество.
Препораки до властите по локалните избори
Деполитизација на институциите и зајакнување на владеењето на правото – потребно е да се обезбеди независност на судството и истражните органи, со цел да се спречат политички злоупотреби како оние во случајот со „Дискотека Кочани“. Владата мора да покаже подготвеност членовите на владејачката структура да сносат одговорност.
Транспарентност во работата на локалните самоуправи – сите општини треба да воведат задолжително дигитално објавување на буџетските трошоци, договорите и тендерите, со цел да се потисне корупцијата и да се зголеми довербата на граѓаните.
Забрзување на инфраструктурните проекти – приоритет треба да се даде на изградбата на водоводни и канализациски мрежи, модернизацијата на патиштата и јавните објекти и подобрувањето на локалните комунални услуги.
Енергетска политика и гасификација – потребно е да се воспостави јасен план за национална гасификација и диверзификација на изворите на енергија. Владата треба да ги охрабри инвестициите во обновливи извори (сончева и ветерна енергија) и да ја намали зависноста од увоз.
Зајакнување на локалните капацитети – обука на локалните службеници, дигитализација на администрацијата и партнерски односи со меѓународни донатори можат значително да ја подобрат ефикасноста на општините.
Борбата против популизмот и зајакнувањето на социјалниот дијалог – политичките елити мора да се откажат од реториката на поделби и да се фокусираат на конкретни политики што го подобруваат животот на граѓаните.
Регионална соработка и европска перспектива – враќањето на довербата со соседните земји, особено Бугарија и Грција, и поактивен став кон европските интеграции се клучот за долгорочна стабилност.
Заклучок
Претстојните локални избори во 2025 година ќе бидат тест за политичката зрелост на Република Северна Македонија. Нивните резултати ќе ја одредат силата на владата на Христијан Мицкоски, но и идната рамнотежа на моќ меѓу албанските политички субјекти. Се очекува дека ВМРО-ДПМНЕ ќе изгуби вкупно повеќе од 50.000 гласови, а можеби и повеќе, во споредба со последните парламентарни избори кога го достигна својот врв.
Слабостите на владата на Мицкоски лежат во недостатокот на реформски капацитет, растечкиот популизам и политичките злоупотреби – што особено се одразува во случајот со „Дискотека Кочани“, која стана симбол на моралниот и институционалниот неуспех на системот.
Иако има одредени позитивни резултати, како што се фискалната стабилност и инфраструктурните иницијативи, тие не можат да го сокријат фактот дека довербата на граѓаните во владата е сериозно нарушена. Доколку, по изборите, владата покаже политичка волја да ги спроведе препорачаните реформи, да ја врати довербата кај граѓаните и да ги даде приоритет на реалните потреби на населението, Северна Македонија би можела да влезе во нова фаза на политичка стабилност и општествен напредок.
Случајот со „Дискотека Кочани“ нè потсетува на итната потреба од одговорност и меѓународен мониторинг, бидејќи само преку транспарентност, вистинска борба против корупцијата и институционална деполитизација Северна Македонија може да ја врати довербата кај граѓаните и да воспостави стабилна, реформска политика на локално и национално ниво.
Во спротивно, локалните избори би можеле да го означат почетокот на политичкиот пад на Христијан Мицкоски и отворањето простор за нова, реформска политичка алтернатива.
Љубљана/Брисел/Вашингтон/Скопје, 16 октомври 2025 година
Фуснота:
IFIMES – Меѓународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија, има посебен консултативен статус кај Економскиот и социјален совет ECOSOC/ОН, Њујорк, од 2018 година и е издавач на меѓународното научно списание „Европски перспективи“.
