Дали „белите дробови на планетата“ се во опасност?

Експертите предупредуваат дека амазонските шуми се приближуваат кон „точката од која нема враќање“, што би можело директно да влијае на глобалната клима. 

Длабоко во срцето на Јужна Америка се наоѓа Амазон – тропски рај кој зафаќа површина поголема од цела Индија. 

Густите крошни, кривулестите реки и безбројните видови на дрва го прават еден од најважните екосистеми на планетата. 

Ова огромно пространство од зеленило не е само дом на милиони луѓе и стотици племиња – тоа е клучот за стабилноста на глобалната клима. 

Не е ни чудо што овогодинешниот самит на ОН за климата, COP30, се одржува во самото срце на Амазон, во Белем, Бразил. 

Секој лист, секое растение и секое живо суштество во Амазон функционира како дел од огромен, совршено координиран систем. Околу 10 проценти од сите познати видови флора и фауна на Земјата се наоѓаат токму тука. Повеќе од 300 видови дрвја можат да растат на еден хектар од неговата шума. 

Оваа разновидност не е само фасцинантна – таа е клучна за науката, медицината и одржливоста на животот на планетата. 

Влијанието на Амазон врз глобалната клима 

Амазон често се нарекува „бели дробови“ на нашата планета. Преку фотосинтеза, секоја крошна и секој лист го претвораат јаглерод диоксидот во кислород и ослободуваат трилиони тони вода во атмосферата. Тој процес не само што ги храни локалните екосистеми, туку влијае и на глобалните модели на дождови, обликувајќи ги врнежите од дожд во Северна Америка, Африка, па дури и Азија. 

Нејзините реки и почви складираат околу 123 милијарди тони јаглерод, помагајќи да се ублажат ефектите од климатските промени. Кога шумата умира поради пожар или расчистување, не исчезнуваат само дрвјата – се ослободуваат огромни количини на стакленички гасови и глобалната клима станува нестабилна. 

Биодиверзитетот на Амазон не е само фасцинантен за биолозите – тој е од витално значење за отпорноста на целиот екосистем. Секој вид учествува во циклусот на хранливи материи, задржувањето на влагата и регулирањето на температурата. 

Губењето дури и на најмалите видови може да предизвика каскадни ефекти, кои директно влијаат на способноста на шумата да „дише“ и да апсорбира јаглерод. 

Амазон во опасност 

Амазон денес се соочува со криза. Пожарите предизвикани од човекот, уништувањето на шумите за добиток и земјоделство, се закануваат да ја нарушат рамнотежата на овој сложен екосистем. 

Организациите за заштита на природата велат дека до 20 проценти од дождовната шума на Амазон е изгубена. Приближно ист процент од површината исчезнува поради човечки активности како што се земјоделството, сточарството, сечата и рударството, но и поради сегашните суши предизвикани од климатските промени и зголемувањето на температурите. 

Најновиот скок во уништувањето на шумите се случи во 2022 година, кога беа исчистени речиси 20.000 квадратни километри шума, што претставува зголемување од 21 процент во однос на 2021 година и најлошата година од 2004 година. Овие податоци објавени од Би-Би-Си се наведени во Програмата за мониторинг на Амазонските Анди (MAAP) на Зачувувањето на Амазон. 

По промената на владата во Бразил во 2023 година, стапката на уништување на шумите во бразилскиот Амазон веднаш се преполови, иако не во регионите контролирани од други земји. Но, наскоро беше откриено дека делови од Амазон претрпеле сериозни штети од кои можеби никогаш нема да се опорават. 

Научниците предупредуваат дека амазонските шуми се приближуваат кон „точката од која нема враќање“ – по што ќе се претворат во сува савана, неповратно менувајќи ја климата на цела Јужна Америка, како и на остатокот од светот. 

Секој изгубен хектар директно влијае на планетата, менувајќи ги врнежите и температурните обрасци, и нè потсетува колку е кревка рамнотежата помеѓу човекот и природата. 

Богатството на Амазон Амазон опфаќа повеќе од 6,7 милиони квадратни километри од Јужна Америка и е едно од најбиодиверзитетните места на планетата. 

Тука се наоѓаат:

-најмалку 40.000 растителни видови

-427 видови цицачи, меѓу кои мравојади и џиновски видри -1.300 видови птици, како што се харпи орли и тукани 

-378 видови влекачи, од зелената игуана до црниот кајман 

-повеќе од 400 видови водоземци, меѓу нив отровни жаби и обични крастави жаби 

-околу 3.000 видови слатководни риби, меѓу нив пирани и огромни арапаими, кои можат да тежат до 200 килограми 

Многу од овие видови не можат да се најдат на ниту едно друго место во светот, а овој регион е дом и на стотици домородни групи.