Зошто Rh нултата крв е најбарана – и како научниците се обидуваат да ја создадат во лабораторија

Само еден човек на шест милиони има крвна група со нулт резус-фактор (Rh нулта). Научниците денес се обидуваат да ја одгледаат во лабораториски услови, со надеж дека ова ќе овозможи спасување на многу животи, особено кај пациенти со екстремно ретки крвни групи.

Трансфузијата на крв ја трансформира модерната медицина. Но, луѓето со исклучително ретки крвни групи често се соочуваат со сериозни проблеми при наоѓање соодветен донор. Една од најретките е токму Rh нултата, позната и како „златна крв“. Денес во светот се познати едвај околу 50 лица со оваа крвна група. Ако тие доживеат несреќа или им е потребна операција, шансите да добијат соодветна крв се мали. Затоа, лекарите ги советуваат да ја замрзнат својата крв за долгорочно складирање.

Но, оваа крв е исклучително ценета не само поради реткоста. Поради својот специфичен состав, таа може да се користи во научни истражувања, но и за создавање универзални резерви на крв – цел кон која стремат научниците ширум светот.

Крвни групи и антигени – зошто несоодветната крв е опасна

Типот на крв се определува според специфични молекули на површината на црвените крвни зрнца наречени антигени – протеини или шеќери што ги препознава имуниот систем.

Ако примите крв што содржи антигени различни од вашите, имунитетот создава антитела и ја напаѓа таа крв – реакција која може да биде животозагрозувачка.

Најважни се два системи:

• ABO систем
• Rh систем

Лицата со O негативна крв често се нарекуваат „универзални донори“, затоа што нивната крв нема A, B или Rh(D) антиген. Но ова е само делумна вистина.

Важно е да се знае:

• До 2024 година се идентификувани 47 крвни групи и 366 различни антигени.
• Дури и O негативната крв содржи многу други антигени што можат да предизвикаат имунолошка реакција.
• Постојат над 50 Rh антигени, а „Rh негативен“ се однесува само на отсуството на Rh(D), не и на сите други.

Што ја прави Rh нултата крв посебна?

Луѓето со Rh нулта немаат ниту еден од 50-те Rh антигени.
Затоа:

• тие не можат да примат речиси никаков друг тип крв,
• но нивната крв е компатибилна со многу Rh типови, па е од огромна вредност при итни случаи.

Генетското потекло на Rh нултата крв

Истражувањата откриваат дека Rh нултата крв е резултат на мутации во генот RHAG – протеин важен за структурата на црвените крвни зрнца. Мутациите го менуваат овој протеин и спречуваат формирање на сите Rh антигени.

Во 2018 година, тим од Универзитетот во Бристол, предводен од проф. Еш Тоје, успеал во лабораторија да создаде клетки што личат на Rh нулта крв. Со помош на CRISPR-Cas9, тие ги избришале гените за пет проблематични системи на крвни групи:
ABO, Rh, Kell, Duffy и GPB.

Резултатот бил вид на „ултра-компатибилна“ крв.

Но оваа технологија:

• е строго регулирана,
• бара долгодишни клинички испитувања,
• и уште не е блиску до медицинска употреба.

Банки на ретка крв – план за иднината

Професорот Тоје е коосновач на компанијата Scarlet Therapeutics, која собира крв од луѓе со ретки крвни групи, меѓу кои и Rh нулта. Целта е:

• од нивната крв да создадат трајни клеточни линии,
• кои во лабораторија ќе произведуваат црвени крвни зрнца неограничено,
• кои потоа ќе се замрзнат и користат кога ќе бидат потребни.

На овој начин би се обезбедиле резерви од ретки крвни групи, без потреба од често донирање.

Научниците се надеваат дека ова може да се постигне и без генетско уредување, но и CRISPR може да има важна улога во иднина.

Трка за создавање универзална вештачка крв

Истражувачи од различни земји работат паралелно на истата цел:

• Во САД, тимот на Грегори Деном создава Rh нулта крв од индуцирани плурипотентни матични клетки (hiPSC).
• Во Канада, научниците ги уредуваат гените на матични клетки за да создадат O Rh нулта крв.
• Во Шпанија, истражувачи ја трансформираат крвта без Rh фактор од група А во група О за поголема универзалност.

Но пречките и понатаму се големи:

• матичните клетки тешко созреваат во целосно функционални црвени крвни зрнца,
• во лабораторија е тешко да се реплицира сложениот процес што природно се случува во коскената срцевина,
• генетските модификации може да предизвикаат нестабилност на клеточната мембрана.

Доброволните донори – сè уште незаменливи

Во моментов е во тек клиничкото испитување RESTORE, прво од ваков вид, кое ја тестира безбедноста на лабораториски одгледани црвени крвни зрнца кај здрави луѓе. Овие клетки не се генетски модифицирани, но им требале 10 години работа за да стигнат до оваа фаза.

Како што истакнува проф. Тоје:

„Сè уште е далеку поедноставно и поевтино да се земе крв од донор. Доброволните донори ќе бидат неопходни уште долго време.“

Но за оние со екстремно ретки крвни групи, лабораториското одгледување може да значи разлика меѓу живот и смрт.