Руската хибридна стратегија на Западен Балкан: ЦИВИЛ извештај

Руската хибридна стратегија на Западен Балкан одамна не се води со тенкови и генерали, туку со наративи, прокси-актери и мрежи кои полека, но систематски ги разлабавуваат темелите на демократијата во регионот. Новиот извештај за рано предупредување на ЦИВИЛ, посветен токму на руската хибридна стратегија на Западен Балкан за периодот 2025–2026, предупредува дека регионот е „слабата точка на Европа“, лабораторија за тактики што лесно можат да се прелеат и во срцето на ЕУ. Извештајот прво е објавен на англиски јазик на платформата Civil.Today, а наскоро се очекува и на македонски и албански јазик – што само по себе е сигнал дека ова не е локална забелешка, туку аларм до целата европска јавност. CivilMedia

ЦИВИЛ опишува стратегија што одамна не се темели на територијални амбиции или директна воена принуда. Наместо тоа, Кремљ гради мултидимензионална хибридна кампања дизајнирана да ги разурнува општествата одвнатре, да ги ослабува институциите и да ја блокира евро-атлантската интеграција „без да испука ниту еден куршум“. Историските рани на регионот – оспорувани идентитети, нерешени конфликти, кревки институции, поларизирани медиуми и длабока недоверба кон елитите – стануваат идеална почва за тоа влијание. Наместо директно мешање, Москва делува преку слоевита мрежа од политички сојузници, црковни структури, деловни интереси, медиумски канали и актери од „сивата зона“ кои кремљовските пораки ги претвораат во „домашни“ ставови и кризи.

Во центарот на таа мрежа, според извештајот, се наоѓа Србија. Белград функционира како главен дистрибуциски јазол за руските политички наративи, енергетско влијание и медиумски операции во регионот. Преку провладини таблоиди, државно усогласени телевизии и силното влијание на Српската православна црква, темите како „суверенитет“, „војна за традиционални вредности“, „неутралност“ и „одбрана од Западот“ непречено се шират од Србија кон соседните земји. Стратегиската двосмисленост на претседателот Александар Вучиќ – постојаното балансирање меѓу Брисел и Москва – му дозволува на режимот истовремено да се продава како фактор на стабилност пред Западот, а дома и во регионот да игра на карта на национализам и русофилија кога тоа е политички корисно.

Босна и Херцеговина, особено Република Српска, е опишана како најекспонирана точка во оваа кршлива географија. Постојаните закани за сецесија од страна на Милорад Додик, нападите врз државните институции и отворената усогласеност со Москва создаваат трајна институционална парализа. Целта, според анализата, не е драматично распаѓање преку една ноќ, туку постепено еродирање на кохезијата и кредибилитетот на државата – доволно за да остане нефункционална, зависна и подложна на влијание.

Косово, пак, функционира како вентил за притисок. Русија таму нема директно присуство, но ја инструментализира позицијата на Белград. Паралелните структури на северот, локалните медиумски канали и спрегата меѓу криминални и политички актери можат за неколку часа да претворат дезинформација во улични тензии. Секој инцидент – од барикади до судири со КФОР – дополнително ја храни нарацијата за „вечна нестабилност“, што на Москва ѝ дозволува да го користи Косово како аргумент во глобалните конфронтации со Западот.

Црна Гора е опишана како друга критична линија на фронтот на хибридното влијание. Длабоките идентитетски поделби, слабото доверие во институциите и силното влијание на црковните структури создаваат терен на кој руското и српското посредно влијание можат да ги боцкаат клучните политички процеси – од избори до формирање влади и одлуки за НАТО и ЕУ. Таму, како и во Босна и Херцеговина, хибридната операција не е драматичен удар, туку постојано „тресење на столчето“ под државата.

Албанија, според извештајот, е институционално поотпорна, но не и имуна на дезинформации. Проблемите најчесто влегуваат преку регионални медиумски канали и координирани кампањи кои ги продлабочуваат политичките поларизации, ја еродираат довербата во институциите и создаваат впечаток дека евро-атлантскиот пат не носи реални придобивки. Така, Албанија не е „главна цел“, туку дел од информацискиот екосистем кој може да се активира кога тоа е корисно за пошироката стратегија.

Северна Македонија, пак, како што забележува ЦИВИЛ, претставува поинаков тип прокси-околина. Наместо еден доминантен актер, влијанието се шири преку повеќе политички партии, медиуми и онлајн-мрежи кои реплицираат наративи усогласени со Кремљ. Анти-НАТО пораки, идентитетски тензии околу договорите со соседите и етничките подели се постојана мета на манипулација. Поруки за „наметната држава“, „предавство на идентитетот“ и „лажно членство во НАТО и ЕУ“ се комбинираат со ширење недоверба кон Украинската војна и санкциите против Русија, создавајќи впечаток дека Македонија нема вистинска корист од својот западен курс.

Извештајот оди чекор понатаму и прави прогноза: во следните шест месеци регионот влегува во турбулентен период, со очекувани синхронизирани пропагандни бранови, произведени микро-кризи и политички ескалации. За Босна и Херцеговина се прогнозираат нови закани и институционални блокади; за Косово – тактички инциденти кои во краток рок можат да прераснат во сериозни безбедносни предизвици; за Црна Гора – политички потреси и можни владини кризи; за Албанија – координирани дезинформациски кампањи; а за Северна Македонија – интензивирани дестабилизирачки наративи насочени кон евро-атлантските процеси и внатрешната етничка кохезија. Србија, се вели во анализата, ќе продолжи да профитира од секоја криза, играјќи ја улогата на посредник и фактор без кој „не може“ да се реши ниеден проблем. CivilMedia

Заклучокот на ЦИВИЛ е непријатен за европските институции: борбата за Западен Балкан не е завршена, туку само ја смени формата. Регионот не е „двор на Европа“, туку активен фронт на современата хибридна конфронтација. Доколку Европа продолжи да реагира бавно, фрагментирано и со половични сигнали – отворајќи и затворајќи врати за членство во зависност од дневната политика во големите престолнини – овие пукнатини ќе се продлабочуваат, а хибридните операции ќе стануваат сѐ поефикасни.

Извештајот е подготвен од Џабир Дерала и тимот на ЦИВИЛ за мониторинг на хибридни закани, во соработка со партнери од Глобалната иницијатива за одбрана на демократијата, како дел од проектот „Демократски навигатор – стратешки одговор на дезинформациите и хибридните закани“. Тоа значи дека оваа анализа не е изолиран текст, туку дел од поширок напор да се мапираат ризиците, прокси-акторите и новите тактики на руското влијание на Западен Балкан. Прашањето е дали државите од регионот и ЕУ ќе го сфатат ова како навремено предупредување или како уште еден извештај што ќе заврши во фиока, додека дезинформациите, политичките кризи и хибридните операции продолжуваат да го јадат просторот меѓу демократските вредности и авторитарните реалности.