Skip to content
Британски научници развија нов тип крвен тест кој ветува мала револуција во превентивната медицина: со еден убод со игла да открие рани знаци на сериозни болести и до десет години пред да се појават првите симптоми. Наместо да чекаат пациентите да се разболат, докторите би можеле однапред да го видат ризикот и да интервенираат со промени во животниот стил или терапија многу порано.
Тестот користи детални молекуларни профили на крвта за да го пресмета ризикот од болести како дијабетес, срцеви заболувања, одредени видови рак и деменција. Истражувачите анализирале околу 250 различни молекули – протеини, шеќери, масти и други супстанции – во крвта на половина милион волонтери во рамки на проектот „British Biobank“. Потоа ги вкрстиле овие податоци со медицински картони и регистри на смртни случаи, создавајќи „мапа“ на тоа како молекуларниот потпис во крвта се поврзува со развојот на болести во наредната деценија.
Клучот се метаболитите – шеќери, аминокиселини, масти, хормонски прекурсори и отпадни метаболички продукти. Промените во нивните вредности често се првиот знак дека нешто не е во ред со органите, многу пред класичните симптоми. Покачен амонијак, на пример, може да биде сигнал дека црниот дроб страда; зголемени уреа и креатинин упатуваат на потенцијално оштетување на бубрезите.
„Ако имаме рани предиктори на болеста, можеме да го предупредиме лицето во четириесеттите години за потенцијалните ризици и да го советуваме за промени во животниот стил“, објаснува д-р Џој Едвардс-Хикс од Универзитетот во Единбург. Наместо да се чека на дијагноза по првиот инфаркт или по откриен тумор, лекарите би можеле да делуваат во фазата кога болеста е уште невидлива, но биохемијата веќе „вика“ дека нешто се менува.
Проектот „UK Biobank“, кој започна да регрутира испитаници во 2006 година, денес е златен рудник за оваа нова генерација предиктивна медицина. Комбинирањето на медицинските наоди, снимањата (како МРИ и КТ) и метаболичките профили овозможува научниците не само да ги ловат првите знаци на болест, туку и да го следат нејзиниот развој и да проценуваат колку навистина делуваат различните третмани.
Сепак, иако перспективите се големи, научниците предупредуваат на неколку важни ограничувања. Прво, овие тестови се уште се во истражувачка фаза и не се подготвени за секојдневна употреба во ординациите. Второ, предвидувањето на ризик не значи сигурна дијагноза – лицето може никогаш да не ја развие болеста ако навреме ги промени навиките или добие соодветна превентивна грижа.
Покрај тоа, се отвораат и чувствителни етички прашања: дали луѓето сакаат да знаат дека имаат висок ризик за сериозна болест десет години однапред? Како ќе се чува и користи оваа информација, и дали осигурителните компании или работодавачите би можеле да злоупотребат такви податоци?
И покрај дилемите, насоката е јасна: медицината се движи од реактивен модел – лекување кога веќе сме болни – кон предиктивен и превентивен пристап. Новиот тест на крвта е само еден, но многу впечатлив пример како една мала епрувета може да стане прозорец во нашата здравствена иднина и шанса болестите да се спречат пред воопшто да почнат.
