Мировниот план на Трамп за Украина: мир на хартија, ризик за нас

Украина, по речиси четири години крвава војна, формално му сигнализира на Вашингтон дека е подготвена да влезе во рамката на мировниот план што го турка администрацијата на Доналд Трамп. Според американски и европски извори, Киев начелно го прифатил нацрт-договорот, а деталите се доработуваат во дипломатскиот триаголник Женева – Абу Даби – Вашингтон. Украина прифаќа сериозни ограничувања, вклучително и услов армијата да биде „закована“ на максимум 800.000 војници – првпат војната да се претвори во договор со формален плафон на сопствената одбрана.
Анализа на Рацин.мк

Во исто време, Москва јасно става до знаење дека ѝ одговара само „оригиналниот“ американски план од 28 точки, а не европските поправки што го зајакнуваат украинскиот став. Брисел се обидува да врати барем дел од контролата врз процесот, стравувајќи дека мировниот компромис на линија Трамп–Путин може да го пререди безбедносниот пејзаж на континентот зад затворени врати.

Во што се претвора планот од 28 точки?

Првичниот американски мировен план, чиј нацрт беше објавен од „Аксиос“ и анализиран од „Гардијан“ и други медиуми, имал 28 точки – рамка што повеќе личеше на договор меѓу големи сили отколку на класичен мировен пакет. Во него биле сместени територијалните прашања, статусот на окупираните области, идниот одбранбен капацитет на Украина, нејзината евроатлантска ориентација и – можеби најболниот дел за Москва – замрзнатите руски средства на Запад.

По преговорите во Женева, украинската делегација успеала да го стесни планот на 19 точки. Според извештаите, Киев и европските партнери инсистирале стартната позиција за секоја дискусија за териториите да биде сегашната линија на фронтот, а не максималистичките барања на Русија, кои подразбираат признавање на анексиите. Во ревидираната верзија, јасно се нагласува дека земјите окупирани од Русија не можат да се признаат како „руски“ и дека Украина мора самостојно да решава за своето членство во ЕУ и НАТО.

Токму овие точки – териториите и НАТО – се причината Кремљ да го одбие европскиот контрапредлог и да се фокусира на американскиот оригинал. Рускиот претседателски советник Јуриј Ушаков отворено оцени дека планот од 28 точки содржи „прифатливи одредби“, додека европската верзија, која се обидува да ги затвори најопасните дупки за Украина, „не може да биде основа за преговори“. Москва испраќа порака: сака да преговара директно со Вашингтон, на терен каде што чувствува дека има поголема тежина и можност да ги цементира теренските придобивки.

Ограничување на армијата и „ограничување“ на Украина

Најсимболична концесија во новиот нацрт е прифаќањето на условот украинската армија да биде ограничена на 800.000 војници. „Фајненшл тајмс“, повикувајќи се на свои извори, објави дека Киев е подготвен да влезе во таква формула, а веста ја пренесоа и регионални медиуми.

На хартија, тоа може да изгледа како разумен компромис: Украина добива гаранции за оружје, обука и финансирање за модерна, но „контролирана“ армија, додека Западот покажува дека не планира да креира нова супервоена сила на руската граница. Во пракса, меѓутоа, ограничувањето на бројот на војниците значи замрзнување на украинската способност за мобилизација во момент кога никој не гарантира дека Русија ќе се откаже од својата воена предност и од постојаното зголемување на трупите.

Покрај тоа, плафонот од 800.000 луѓе може да биде искористен во иднина како аргумент против понатамошно развивање на украинската одбранбена индустрија и системи за одвраќање. Украина ризикува формално да се претвори во држава со „ограничен суверенитет“ во сферата што ѝ е најважна – сопствената безбедност.

Замрзнатите руски пари – најболниот дел од планот

Друг столб на американскиот план е идејата дел од стотиците милијарди долари замрзнати руски средства да се претворат во фонд за обновата на Украина. Според анализите цитирани од Рацин.мк, се работи за модел во кој 100 милијарди долари би се инвестирале во проекти за реконструкција предводени од САД, при што Вашингтон би добивал дел од профитот, додека Европа би додала уште 100 милијарди. Остатокот од руските пари би завршил во заеднички американско-руски инвестициски инструмент.

На прв поглед, тоа изгледа како „генерален ремонт“ на Европа по војната, финансиран со пари на агресорот. Но историски гледано, ретко се случува победникот да ја финансира обновата на жртвата. Згора на тоа, повеќе од две третини од руските резерви се сместени во ЕУ, што ги става европските влади во сложена правна и политичка позиција: секој потег кон фактичка експропријација може да отвори лавина од судски постапки и одмазднички одлуки од Москва.

За Кремљ, пак, ваквото сценарио би можело да биде „најмалку лоша“ опција: ако Г7 веќе одлучија дека средствата остануваат замрзнати сè додека Украина не добие обесштетување, договорот на Трамп би можел да им врати барем дел од контролата над тие пари – по цена тие да станат монета за поткуп во мировниот договор.

Америка брза, Европа стравува

Во позадина на целата конструкција работи политичкиот часовник во Вашингтон. Белата куќа испраќа сигнал дека „не може“ бесконечно да ја вооружува Украина и дека е време дипломатскиот фронт да ја преземе улогата од артилерискиот.

Администрацијата на Трамп сака да покаже дека токму тој донел „мир во Европа“, но и дека САД не се повеќе банкомат за војни во туѓи региони. Од таму произлегува и економската логика на планот – од замрзнатите средства да се создадат проекти што ќе генерираат профит за американски компании и инвеститори.

Европа, пак, се наоѓа во амбивалентна позиција. Од една страна, војната на Исток го троши нејзиниот политички капитал, буџетите и воените резерви, а ризикот од нови шокови – миграциски, енергетски, безбедносни – расте со секој месец. Од друга страна, дел од европските престолнини гледаат на планот на Трамп како на договор што може да го подрива целиот безбедносен систем создаван со децении: ако руската агресија се награди со територијални придобивки и со фактичко вето врз украинското приближување кон НАТО, тоа станува рецепт за идни авантури.

Украинската дилема: опстанок или праведност

За Киев, секоја нова верзија на планот е баланс помеѓу два кошмари. Првиот е продолжување на војната без гаранција за стабилна западна поддршка; вториот – мир кој ќе ја „закопа“ Украина во статус на држава со ограничен суверенитет, делумно окупирана и зависна од милоста на истите сили што сега преговараат за нејзина сметка.

Зеленски веќе јавно призна дека „нема веќе 28 точки“ и дека документот по Женeва станува „употреблив“, но истовремено бара најчувствителните прашања да се разгледуваат директно со Трамп. Тоа значи дека финалниот договор – доколку воопшто го има – ќе биде политички, а не само технички компромис: претседателски потпис кој треба да се продаде и на украинското општество и на западните јавности како „праведен мир“

Опасноста се крие во самата логика на планот: колку повеќе се скратуваат точките, толку е поголем ризикот најконтроверзните прашања да останат во сивата зона на „творечко толкување“. Ограничувањето на украинската армија, нејасните формули за окупираните територии, употребата на замрзнатите средства – сето тоа може да создаде мир на хартија, но и да програмира нова војна во рок од неколку години.

Во таа смисла, мировниот план на Трамп за Украина не е само документ за прекин на огнот. Тој е тест дали Европа ќе остане простор каде што силата на правото барем формално има предност над правото на посилниот, или ќе влезе во нова ера на договори меѓу големите сили, во кои судбината на помалите држави се крои далеку од нивните граници.