Skip to content
Со првиот посилен југоветер, Јадранот повторно покажа што значи занемарена животна средина на копно. Наместо школки и алги, брановите кај Дубровник деновиве исфрлија цели „полици“ од пластични шишиња, кеси и амбалажа – ѓубре што, според хрватските медиуми, во голем дел доаѓа од Албанија, но и од целото сливно подрачје кое завршува во морето.
Сцените се повторуваат секоја година: силна бура, вознемирени локални власти и фотографии од преплавени плажи и карпи, на кои морето наместо туристи донесува отпад. Хрватскиот портал „Далмација данас“, на кој се повикуваат регионалните медиуми, предупредува дека станува збор за стотици тони пластика и друг отпад што се таложи во Јадранот и при секое невреме повторно „исповарува“ на бреговите на јужна Далмација и Дубровник.
Патот на ѓубрето е добро познат. Неконтролирани депонии, легално и нелегално фрлање отпад во речни корита и канали, недоволно прочистување и практично никаква контрола по целиот тек – од внатрешноста на Албанија, па до реките што завршуваат во Јадранот. Таму, струите и брановите го распоредуваат отпадот по морското дно и крајбрежјето, за на крајот „сметката“ да стигне до хрватските плажи, кои Европа ги доживува како разгледница на Јадранското Море.
Но приказната не е еднонасочна. И самите хрватски извори признаваат дека „ни домашното население не е вакцинирано против еколошко самоубиствено однесување“ – дел од отпадот доаѓа и од локалните брегови, од пристаништата, од туристичкиот сообраќај и од градовите кои сè уште немаат целосно заокружени системи за управување со отпад. Морето не чита пасоши: пластичното шише фрлено во река не прави разлика дали е потекло од Албанија, Црна Гора или Хрватска, пред да заврши на карпа пред старите ѕидини на Дубровник.
За град како Дубровник, кој живее од туризмот и слика на „чисто, сино, медитеранско“, ваквите сцени се повеќе од козметички проблем. Секоја нова бура што исфрла ѓубре директно ја поткопува приказната за „рај на Јадранот“ и отвора прашања за тоа што всушност плаќаат туристите кога резервираат „луксузен одмор на морето“ – само соба и поглед, или и учество во еден регионален еколошки неуспех.
Проблемот, уште поважно, не е од вчера и не е само естетски. Јадранското Море со години се води како особено чувствителен басен, во кој затвореноста и слабата размена на вода со отворениот Медитеран значат дека секоја количина отпад, микро-пластика и загадување останува подолго и прави поголема штета. Од рибниот фонд, преку морските птици и делфините, до самите луѓе кои преку рибата и солта го враќаат отпадот на своја трпеза – синџирот е долг, но логичен.
Во оваа приказна нема невини. Албанија со години се соочува со критики дека не успева да воспостави функционален систем за селекција и преработка на отпад, особено во руралните средини и покрај реките. Но ниту ЕУ, ниту соседните држави не можат да се направат изненадени: проблемот е документиран, картографиран и фотографиран во континуитет, а регионалните механизми за заедничко чистење и превенција остануваат на ниво на декларации и повремени акции.
Невремето само ја вади вистината на површина. Кога Јадранот ќе извади стотици тони пластика на брегот на Дубровник, тоа не е „албански“ проблем, туку регионално огледало: што значи кога економиите се поврзуваат, а еколошките стандарди остануваат на индивидуална добра волја. И ако најпознатиот град на хрватското крајбрежје денес тоне во туѓо и свое ѓубре, прашањето не е само колку брзо ќе го исчистат редарите – туку кога конечно отпадот ќе престане да завршува во реките што се уливаат во истото, премногу мало море.
