Само девет земји успеваат да рециклираат ефикасно, предупредуваат европските ревизори

Само мал дел од земјите на Европската унија се на добар пат да ги исполнат целите за рециклирање на општинскиот отпад, кои вклучуваат повторна употреба и рециклирање на амбалажен отпад како пластика, метал и хартија, се наведува во извештајот на Европскиот суд на ревизори (ECA), објавен во средата.

Најуспешни во рециклирањето се Австрија, Белгија, Чешка, Данска, Германија, Италија, Луксембург, Холандија и Словенија. Овие девет земји се очекува да ја достигнат целта од 55% рециклиран општински отпад и 65% рециклиран амбалажен отпад до 2025 година, во согласност со законодавството на ЕУ.

И покрај тоа што политиките за управување со отпад се дел од европската рамка веќе 50 години, слабата контрола и недоволната примена остануваат голем предизвик. Домаќинствата, канцелариите и трговските објекти сè уште создаваат 27% од вкупниот отпад во ЕУ, а многу земји сè уште користат депонии и согорување наместо рециклирање.

Ревизорите посочуваат дека бројни проекти за управување со отпад кои ги кофинансира ЕУ се соочиле со доцнења и надминување на трошоците. Во Грција, Полска, Португалија и Романија напредокот кон ефективно управување со отпадот е „бавно и ограничено“, делумно поради недоволно финансирање, проблеми со воведување системи за поврат на амбалажа, неефикасни такси за депонии и недоразвиени тарифи засновани на количината отпад.

Според податоците на ECA, најголем дел од општинскиот отпад во 2022 година бил составен од биоотпад и хартија/картон – заедно 55%. Пластиката учествува со 10%, а дрвото со 8%.

Проблемот со одржливоста на рециклирањето

Европските ревизори предупредуваат и на сериозни потешкотии во рециклажната индустрија во поединечни земји на ЕУ поради недостиг на пазар за рециклирани материјали, особено пластика.

„Кружната економија е клучен елемент за исполнување на целите за одржлив развој. ЕУ мора да создаде услови за одржлива и исплатлива рециклажна индустрија“, изјави Стеф Блок, член на ECA кој го водел аудитот. Тој истакна дека без силна индустрија и пазар за рециклирани материјали, европските цели се во ризик.

Рециклажните компании веќе предупредија на криза во секторот поради високите енергетски трошоци и конкуренцијата од евтини, неконтролирани увози на нова и рециклирана пластика. Европската агенција за животна средина, во претходен извештај, исто така заклучи дека пластичните синџири на вредност во моментов се „неодржливи“, создаваат отпад и загадување, и бараат целосна трансформација кон циркуларен модел.

Во Романија и Полска, операторите на постројки за третман на отпад пријавиле недостиг од рециклажни капацитети за откуп на добиените материјали. Ова доведува до ниски цени, но и до потреба рециклатите да се транспортираат на стотици километри – со зголемени трошоци и дополнителни емисии. ECA наведува примери: стакло транспортирано на 590 километри, хартија на 570 километри, а алуминиум на повеќе од 910 километри.

Недоволен надзор од Европската комисија

Ревизорите ја критикуваат и Европската комисија за недоволниот надзор – повеќе од една деценија не се спроведени теренски проверки за усогласеност. Исто така, постапките за прекршување против државите што не ги исполниле целите за 2008 година започнале многу доцна – дури во јули 2024.

Комисијата, сепак, усвои нови мерки со последното законодавство за амбалажен отпад. Системот за поврат на амбалажа ќе стане задолжителен од јануари 2029 година, а проширената одговорност на производителите е задолжителна од јануари 2025.

Во 2026 година Европската комисија ќе го претстави Законот за циркуларна економија – можност да се даде појасна поддршка и бизнис-модел за рециклажната индустрија во Европа.