Патот на ловците во „Сафари Сараево“ минувал низ Унгарија и Србија

Еден од првите луѓе што ја разоткри ужасната практика на таканаречените „човечки сафари“ за време на опсадата на Сараево беше Едвин Субашиќ, поранешен офицер за воено разузнавање на Армијата на Република Босна и Херцеговина. Станува збор за пристигнување на странски државјани кои платиле десетици илјади евра за да пукаат во цивили во опколениот град од различни позиции, пренесуваат дел од медиумите во Босна и Херцеговина.

Субашиќ раскажува како, дури и за време на војната, дознал за ужасната практика околу опколеното Сараево – пристигнување на богати странци кои им плаќале на српските структури да пукаат во цивили од погодни позиции. Првите извештаи за вакви „човечки сафари“ беа објавени во април 1995 година во весникот „Ослобоѓење“, но во рамките на разузнавачката служба темата беше разјаснета многу порано.

Субашиќ се сеќава дека кон крајот на 1993 година, шефот на военото разузнавање му ја доделил задачата да анализира извештај од испрашување на затвореник – млад српски волонтер кој случајно паднал во зона контролирана од босанската армија во близина на фронтот. Во тоа време, околу Сараево се појавувале српски, руски и грчки волонтери, борејќи се на страната на босанските Срби за плата. Во своето сведочење, затвореникот раскажува нешто што звучи неверојатно за тимот: пристигнал со автобус со српска група и странци, меѓу кои и пет Италијанци со опрема за лов и скапо оружје. Еден од Италијанците му објаснил дека тие не биле платеници, туку „ловци“ кои биле платени да пукаат во жителите на Сараево. Италијанците се симнале во Пале, каде што биле преземени од специјалните сили. Овој детаљ го наведува Субашиќ да се сомнева дека без сериозна организација и покровителство, такво нешто не би било можно.

За да ги потврди информациите, шефот на разузнавањето Мустафа Хајрулаховиќ – „Италијанецот“ се обратил до странски разузнавачки структури, вклучително и италијанското воено разузнавање. Оттаму дошло уверение дека групата ќе биде идентификувана и неутрализирана. За босанската страна, ова било потврда дека приказната на затвореникот е вистинита. Во исцрпувачката воена 1994 година, темата не била политички и јавно проширена и се претпоставувало дека проблемот е решен.

Сепак, една година подоцна, случајот се појавил во италијанскиот печат, а потоа и во хрватските и босанските медиуми. Така стана јасно дека не станува збор за една епизода, туку за практика што траела најмалку две до три години, без да предизвика вистинска политичка или судска реакција. Субашиќ го објаснува денешниот обновен интерес главно со промената во Италија – тогашните влијателни учесници повеќе не се фактор, а воените злосторства не се гаснат со застарување. Тој им придава клучно значење на истрагите на Ецио Гавацени, кој собрал богатство од докази што довело до официјална обвинителска истрага во Милано.

Поранешниот разузнавач ја опишува шемата како операција на професионалци. Според него, организацијата на премин низ санкционираната Србија и низ воените зони до позициите на фронтот укажува на учество на српските тајни служби и моќни структури во Република Српска. Рутите вклучувале летови од Италија до Унгарија, копнен премин до Белград, а потоа движење до Пале и Сараево со автобуси, минибуси, па дури и воени хеликоптери, и покрај забраната за летови. На терен, „ловците“ биле водени од припадници на специјалните сили и локални војници.

Субашиќ тврди дека има информации за „ценовник“ според кој се вршеле плаќања во зависност од тоа кој ќе биде целта. Износите, вели тој, достигнувале десетици илјади германски марки и долари, а во некои случаи и еквивалент на стотици илјади евра во валутите од тоа време. Најмрачниот момент е што стапките се разликувале при изборот на дете, жена, маж или војник. Тој не ги открива јавно своите извори, прецизирајќи дека тие мора да му бидат доставени на обвинителството.

Субашиќ е критичен кон босанската правда. Тој верува дека обвинителството во Босна и Херцеговина е под сериозен политички притисок да не истражува злосторства поврзани со српската страна. Според него, токму истрагата во Милано и меѓународниот јавен притисок можат да ги принудат босанските институции да дејствуваат, вклучително и преку соработка со Италија, бидејќи злосторството е извршено во различни фази на територијата на двете земји.

Субашиќ признава дека времето е огромна пречка – имињата на „ловците“ не се појавиле во документите бидејќи ги криеле своите идентитети. Сепак, осомничените веќе се идентификувани во рамките на италијанската истрага. Најтешко ќе биде да се изгради доказна врска помеѓу конкретни лица, местата на злосторството и организаторите кои ги доведоа до снајперските позиции. Тој претпоставува дека повеќето од учесниците се уште се живи и би можеле да бидат изведени пред лицето на правдата.

На прашањето зошто негирањето во Србија и Република Српска останува силно, Субашиќ рече дека лавината од докази веќе ја уништува тезата за „урбана легенда“. Тој рече дека е време да се именува вистината и личната одговорност, бидејќи доказите се премногу за да се кријат зад политичко оправдување.

Тој додаде дека сведоците тешко се наоѓаат – од една страна, поради годините што поминале, а од друга страна, затоа што линијата помеѓу сведочењето и соучеството е тенка. Стравот за сопствената безбедност е исто така жив, особено кога е вклучена широко распространета и долго скриена мрежа.

Субашиќ исто така вели дека слични сомневања биле покренати во регионот Подриње, во близина на езерото Перучац на границата со Србија. Таму, лекарите ваделе големи куршуми за дивеч од ранети луѓе – детаљ што сугерира дека пукањето можеби било извршено од српска територија, во близина на ловниот резерват во Националниот парк Тара. Филмот „Сараево Сафари“ во крајна линија се фокусира на опсадата на Сараево, а снимките од Подриње остануваат надвор од конечната нарација.

За Субашиќ, оваа тема не е само историски случај. Тој ја гледа како екстремна форма на дехуманизација – странците се однесуваат кон Бошњаците како кон „дивеч“. Дури и ако осудата не донесе катарза, тој верува дека расветлувањето на ваквите злосторства може да спречи нивно повторување, без разлика каде во светот, вклучително и во денешните војни.