Почна сезоната на загадување во Скопје, воздухот е нездрав

Со првите постудени ноќи и вклучените печки, над Скопје повторно се спушти препознатливата сива магла. Мерните станици уште на почетокот на декември регистрираат концентрации на ПМ-честички над препораките на Светската здравствена организација, а индексот на квалитет на воздухот веќе влегува во зоната „нездраво за чувствителни групи“.

Според податоците од меѓународните платформи за мерење на квалитет на воздух, во утринските часови Скопје често има индекс на загадување над 100, што значи дека воздухот е особено ризичен за хронично болните, децата, бремените жени и повозрасните лица. Концентрацијата на ПМ2.5 честички – најопасните, кои продираат длабоко во белите дробови – е неколку пати повисока од годишните насоки на СЗО.

Ова не е нова слика за главниот град. Анализите покажуваат дека токму во доцна есен и во зима Скопје редовно се искачува меѓу најзагадените градови во Европа, па и во светот. На крајот на октомври годинава, градот повторно се најде во топ-10 листата на најзагадени метрополи во светот, со индекс што го класифицира воздухот како нездрав и за чувствителните групи и за дел од останатото население.

Причините се добро познати, но долги години нерешени. Во зимските месеци голем дел од домаќинствата без централно или ефикасно затоплување сè уште се топлат на дрва, јаглен, па дури и на отпад – гуми, пластика, стара мебеларија. Токму тие нелегални и неконтролирани горива испуштаат најмногу фини честички и токсични гасови. На тоа се додаваат и старите дизел-возила, густата сообраќајна мрежа во котлината и географската положба на градот, кој често е „затворен“ под слој инверзија што ги задржува загадувачите блиску до земјата.

Последиците по здравјето не се само бројка на хартија. Европските и домашните здравствени проценки предупредуваат дека загадениот воздух во земјава се поврзува со илјадници предвремени смртни случаи годишно, како и со зголемен број на кардиоваскуларни и респираторни заболувања. Лекарите одамна алармираат дека за време на зимските пикови расте бројот на пациенти со астма, бронхитиси, влошени состојби кај хронично болните и мозочни и срцеви удари.

Граѓанскиот притисок, пак, расте паралелно со загадувањето. Минатата зима илјадници граѓани излегоа на протест против смогот, барајќи од институциите итни мерки – од посериозни субвенции за енергетска ефикасност, преку ограничување на сообраќајот во најзагадените денови, до засилени инспекциски контроли кај индустријата и дивите горилници. Иако дел од мерките се воведени на хартија, резултатите на терен и натаму не се видливи во доволна мера.

Додека властите си ја префрлаат одговорноста – меѓу општините, државата и јавните претпријатија – граѓаните се принудени сами да се штитат: со маски, прочистувачи на воздух, затворени прозорци и избегнување на престој на отворено во вечерните часови, кога загадувањето е највисоко. Препораките се јасни: чувствителните групи да го ограничат движењето на отворено, да не се практикува физичка активност на чист воздух во утринските и вечерните часови и да се внимава особено на децата и возрасните со хронични болести.

Сезоната на загадување во Скопје, очигледно, повторно почна, а прашањето не е дали воздухот е нездрав – туку колку долго ќе остане таков и кога надлежните конечно ќе ја тргнат темата од ниво на сезонска статистика и ќе ја претворат во вистинска, приоритетна политика за јавно здравје. Дотогаш, секоја нова маглива вечер само потсетува дека смокот над градот не е временска прилика, туку последица на долгогодишно недејствување.