Skip to content
Употребата на вештачка интелигенција (ВИ) кај наставниците во Европа многу варира, при што некои земји пристапуваат кон неа повнимателно од другите.
Повеќето наставници ја користат ВИ главно за подготовка на часови, а експертите очекуваат нејзината употреба да расте, со забелешка дека мора да се користи внимателно и одговорно.
Вештачката интелигенција сè повеќе станува дел од секојдневниот живот. Алатките и можностите што ги нудат големите компании за ВИ брзо се развија во последниве години, а образованието не е исклучок. Властите, наставниците и истражувачите истакнуваат дека учениците користат алатки како ChatGPT за да завршат домашни задачи, вклучително и есеи. Во исто време, ВИ станува значајна поддршка за самите наставници.
Колку широко се користи ВИ во училиштата низ Европа? Кои земји го водат патот? И за кои цели наставниците најчесто се потпираат на неа?
Според меѓународното истражување за настава и учење TALIS, спроведено од Организацијата за економска соработка и развој (OECD), имплементацијата на вештачката интелигенција во училиштата значително варира меѓу европските земји.
Од 32-те земји опфатени со истражувањето, уделот на наставници кои користат вештачка интелигенција во основното и нижото средно образование се движи од 14 проценти во Франција до дури 52 проценти во Албанија (податоци за 2024 година). Просекот во Европската Унија (ЕУ-22) е 32 проценти, а во OECD (27 земји) 36 проценти.
Во истражувањето, употребата на вештачка интелигенција вклучува алатки кои предвидуваат резултати, предлагаат одлуки или генерираат текст, или во наставата или за подобрување на учењето, како и 12-месечниот период пред спроведувањето на истражувањето.
Иако нема јасни регионални шеми, генерално може да се забележи дека земјите од Западна Европа имаат пониска стапка на употреба на вештачка интелигенција во споредба со Западен Балкан и Источна Европа.
Покрај Албанија, во осум земји уделот на наставници кои барем еднаш користеле вештачка интелигенција е две петтини или повеќе: Малта (46%), Чешка (46%), Романија (46%), Полска (45%), Косово (43%), Северна Македонија (42%), Норвешка (40%) и Фламанска Белгија (40%).
Најниска употреба на вештачка интелигенција е забележана во Бугарија (22%), Унгарија (23%), Француска Белгија (23%), Турција (24%), Италија (25%), Финска (27%), Црна Гора (28%) и Словачка (29%).
Зошто опсегот е толку широк?
Портпаролот на УНЕСКО истакнува дека владите усвоиле многу различни политики за примена на вештачката интелигенција во образованието, што влијае на свеста и подготвеноста на наставниците да ја користат.
„Некои земји беа многу попроактивни во развојот на национални стратегии за вештачка интелигенција, кои го вклучуваат образовниот сектор, додека други зазедоа повнимателен пристап и воведоа построги прописи во зависност од возраста на учениците“, изјави портпаролот за Euronews Next.
Руочен Ли, виш раководител на проекти во ОЕЦД, додава дека инфраструктурата, технолошките ограничувања како што се блоковите и филтрите, општествените ставови кон технологијата во училиштата и политиките што го поттикнуваат или обесхрабруваат користењето на вештачката интелигенција во наставата, сите придонесуваат за разликите меѓу земјите.
„Постојат јасни врски помеѓу достапноста на обука за користење на вештачката интелигенција и нејзината вистинска примена во пракса“, рече Ли.
Бен Херц и Антоан Билгин од European Schoolnet тврдат дека разликите во употребата ги одразуваат и образовните политики на секоја земја, како и културата во училиштата, при што некои земји пристапуваат кон вештачката интелигенција многу повнимателно.
„Пристапот до практична поддршка, како што се обука и добра инфраструктура, е клучен фактор. Податоците од TALIS покажуваат дека во системите каде што вештачката интелигенција се користи повеќе, наставниците имаат поголема веројатност да се подложат на професионален развој на оваа тема“, наведуваат тие.
На пример, Франција започна со воведување обука за вештачка интелигенција во јавните училишта дури оваа година, откако податоците за TALIS веќе беа собрани.
Мартина Ди Ридолфо од Европската унија за образование (ETUCE) додава дека разликите се под влијание и на обемот на работа на наставниците, нивниот недостаток, мотивацијата и личната љубопитност.
За што наставниците најчесто користат вештачка интелигенција?
Просек во ЕУ за користење на вештачката интелигенција од наставниците:
65% користат вештачка интелигенција за брзо разбирање и сумирање на тема
64% за подготовка на планови за лекции или активности
49% за да им помогнат на учениците да вежбаат нови вештини во ситуации од реалниот свет
40% за поддршка на учениците со посебни образовни потреби
39% за автоматско прилагодување на тежината на материјалот за ученикот
31% за генерирање текстови во комуникација со родителите или за повратни информации до учениците
29% за преглед на податоци за работата и напредокот на учениците
26% за оценување или проверка на работата
Овие податоци покажуваат дека вештачката интелигенција се користи многу поретко директно во училницата, најчесто служејќи им на наставниците „зад сцената“, првенствено за подготовка на часовите, додека оценувањето на учениците е областа каде што се користи најмалку.
Што е следно за вештачката интелигенција во училиштата?
Експертите се согласуваат дека употребата на вештачка интелигенција во образованието ќе продолжи да расте, но со потреба од јасни правила, одговорна употреба и свест за потенцијалните ризици.
Херц и Билгин предвидуваат дека со текот на времето, системите за вештачка интелигенција сè повеќе ќе комуницираат директно со учениците, на пр. нудејќи персонализирани задачи или повратни информации во реално време.
„Сепак, наставникот мора да остане клучен посредник помеѓу учениците и технологијата, со цел да ја зачува својата професионална улога, одговорност и етички надзор“, нагласуваат тие.
УНЕСКО, исто така, ја нагласува централната улога на наставниците.
„Алатките за вештачка интелигенција треба да ги надополнуваат, а не да ги заменуваат наставниците, а нивната употреба мора да биде усогласена со етичките стандарди и целите на образованието, а воедно да се зачува автономијата на наставниците и учениците“, соопшти УНЕСКО.
Очекувајќи раст на употребата на вештачка интелигенција и од страна на наставниците и од страна на учениците, особено кога станува збор за генеративни алатки, Ди Ридолфо предупредува на уште еден проблем:
„Во ситуација на сериозен недостиг на наставници во Европа, постои реален ризик од намалување на квалификациите и вештините на наставничката професија.“
Таа, исто така, истакна дека податоците од TALIS не кажуваат ништо за фреквенцијата на употреба, туку само дали вештачката интелигенција била користена барем еднаш, што може да ги прикрие големите разлики помеѓу повремената и редовната употреба.
