Медуза: редок „диносаурус мумија“ што може да ја промени науката

Во карпите на северноамериканските Бедлендс, меѓу прав и ветрови, во 2024 година беше пронајдено нешто што палеонтолозите го нарекуваат „сон на генерации“. Фосилот со прекар „Медуза“ – остатоци од динозаварот Едмонтосаурус стар околу 66 милиони години – би можел да биде вистинска „диносаурус мумија“, со зачувана кожа и тетиви, а не само коски. Денес, овој 14-тонски блок камен и коскен материјал е сместен на Универзитетот Винона во Минесота, каде го чекаат години внимателно истражување.

„Медуза“ е толку ретка што во целиот свет постојат едвај десетина слични фосили со толкаво количество меки ткива. Истражувачите веруваат дека во карпата не се „заробени“ само коските, туку и значителен дел од кожата и тетивите – нешто што обично исчезнува за многу кратко време по смртта на животното.

Фосилот потекнува од формацијата Хел Крик во Северна Дакота, едно од најпознатите „гробишта“ на доцниот Креда период, од времето непосредно пред масовното истребување на динозаврите. Тим предводен од поранешниот студент на Винона, Адам Шредер, го забележал фосилот во јули 2024 година. На прв поглед не изгледал спектакуларно, но кога Шредер почнал да оди околу него, ги забележал тетивите и траги од кожа на коските кои ѕиркаат од карпата – момент во кој сфатил дека се работи за нешто навистина исклучително.

Излегувањето на „Медуза“ од карпата било маратонска операција. Месeци биле потребни за фосилот, колку што е можно помалку нарушен, да се исече од карпестиот ѕид и да се спушти 26 метри надолу по стрмната карпа. Во еден дел од теренот, тимот морал да го поместува 14.000 килограми тешкиот блок рачно, околу 30 метри, користејќи техники инспирирани од „древните Египќани“ – со внимателно координирано влечење.

Откако беше изваден, фосилот беше целосно обложен со гипс и метална конструкција – за да се стабилизира, но и да може воопшто да се транспортира. При пристигнувањето во Винона, работниците морале да извадат два прозорци од зградата на факултетот за да го протнат џиновскиот блок во лабораторијата. Така, „Медуза“ буквално влезе во науката низ прозорец.

Што е всушност „диносаурус мумија“

Терминот не значи мумија во египетска смисла. Кај ваквите фосили, телото на животното било покриено со седимент толку брзо и во толку специфични услови (мирна вода, фини наслаги, малку кислород), што дел од кожата, тетивите и дури понекогаш органите имале време да се минерализираат пред да се распаднат. Резултатот е фосил кој не ја „раскажува“ само скелетната анатомија, туку и изгледот на површината на телото – шари, текстура на кожата, дебелина на ткивата.

Кај „Медуза“, првите анализи покажуваат јасни траги на кожа и тетиви по должината на грбот. Тимот на професорот В. Ли Бити од Винона сега ќе се обиде внимателно да открие колку од тие меки ткива се навистина зачувани и како била возможна ваква конзервација.

Едмонтосаурус – џиновски тревојад со „паткаст“ клун

Животното зад „Медуза“ е Едмонтосаурус – голем тревојаден диносаурус од групата на „паткасти“ хадросауруси. Возрасен примерок можел да достигне должина до 12 метри и тежина слична на онаа на Т-рекс, со широка муцка и стотици заби за мелење растителен материјал.

Првпат опишан од канадски фосили, Едмонтосаурус бил доминантен тревојаден гигант на големите рамнини во Северна Америка кон крајот на Креда – токму во последните милиони години пред астероидот да стави крај на ерата на динозаврите.

Во „Медуза“, истражувачите гледаат шанса да дознаат како изгледал овој џин во детали: дали имал релјефна кожа слична на крокодил, дали на делови од телото имал потенки, можеби дури и посветли „панцири“, како точно биле распоредени мускулите и тетивите. Таквите информации не се само куриозитет: тие помагаат подобро да се реконструираат екосистемите, енергетските потреби и начинот на движење на овие животни.

Планот на Универзитетот Винона е „Медуза“ да се проучува најмалку пет години. Фосилот засега останува во својата заштитна гипсена „школка“. Ако се покаже дека има многу зачувана кожа и тетиви, научниците ќе се обидат само делумно да го оголат каменот околу клучните површини, а остатокот да остане стабилен и заштитен. Ако дополнителни меки ткива не се најдат, ќе размислуваат фосилот да го изложат во повеќе одделни делови.

За универзитетот, „Медуза“ е и научна и педагошка златна жила. Потпретседателката на проектот нагласува дека малку места во САД нудат вакво искуство на додипломски студенти – според нив, единствената споредлива лабораторија е Универзитетот во Чикаго. Веќе наредниот семестар студентите ќе почнат со сопствени истражувачки проекти: од анализа на хемискиот и минералниот состав на кожата и околната карпа, до моделирање на процесот на фосилизација.

„Историјата на биологијата – како животните и екосистемите се менувале низ времето – ни помага подобро да разбереме што се случува денес“, вели професорот Бити. Тој смета дека секој слој кожа и секоја тетива на „Медуза“ се дел од поголема слика: како се менувала климата, кои биле условите во кои се сочувале овие животни, и што тоа ни кажува за почвите, водите и атмосферата пред 66 милиони години.