Skip to content
Руската централна банка најави тужба против белгискиот финансиски депозитар „Euroclear“ пред Арбитражниот суд во Москва, поради замрзнувањето на државните средства и неможноста Русија да располага со сопствените пари и хартии од вредност. Според соопштението од Москва, тужбата ја опфаќа не само блокираната главнина, туку и изгубената добивка која, според руската страна, ѝ припаѓа на државата, а во моментов завршува во билансите на европската финансиска индустрија.
„Euroclear“ е централниот депозитар со седиште во Брисел кој држи најголем дел од руските замрзнати девизни резерви во ЕУ – околу 185 милијарди евра од вкупно приближно 210 милијарди евра руски државни средства, што беа блокирани по инвазијата врз Украина во 2022 година. Од овие замрзнати средства, само преку камати и доноси, „Euroclear“ веќе остварува милијарди евра профит, а Белгија инкасира значителни даночни приходи, дел од кои се пренасочуваат како поддршка за Украина.
Тужбата доаѓа токму во момент кога Европската унија се подготвува да ја направи замрзнувачката мерка практично трајна. Наместо досегашното продолжување на санкциите на секои шест месеци, Брисел работи на одлука руските средства на Централната банка да останат блокирани „на неодредено време“. Со тоа се отвора пат дел од добивката и каматите од овие средства да се користат како основа за кредити за Украина во периодот 2026–2027 година, со план за заем од околу 160–165 милијарди евра кој би се сметал како аванс на идните воени репарации што Европа очекува Русија да ги плати.
Москва го нарекува овој план „кражба“ и грубо кршење на меѓународното право и принципот на суверен имунитет на државните средства. Централната банка јавно порача дека секој механизам – директен или индиректен – за користење на нејзините резерви без согласност на Русија е нелегален и најави правна офанзива во национални и меѓународни судови. Тужбата против „Euroclear“ е првиот чекор во таа стратегија: Москва сака да покаже дека не само ЕУ може да замрзнува и таргетира средства, туку и дека руската страна е подготвена да го користи сопствениот судски систем за притисок врз западните финансиски институции.
Руската страна тврди дека со блокадата на државните средства „Euroclear“ ѝ нанел директна штета на Централната банка, спречувајќи ја да управува со сопствените хартии од вредност и депозити, а индиректно и на целиот руски финансиски систем. Во тужбата, според првичните информации, ќе се бара надомест на штета во висина на замрзнатите средства и изгубената добивка, фактички поставувајќи преседан – држава да бара оштета од западен депозитар за санкции што ги донеле владите на земјите-членки на ЕУ.
Од европска страна, овој потег се чита како дел од поширока битка за правниот терен околу руските резерви. ЕУ сака да покаже дека не ги конфискува средствата, туку само времено ги блокира и ги користи каматите како инструмент за поддршка на Украина, додека Русија се обидува да докаже дека и самото „замрзнување со намера за користење“ е спротивно на меѓународното право. Белгија, како земја во која е регистриран „Euroclear“, веќе предупреди дека токму таа би можела да се најде на удар на идни тужби и барања за отштета, поради што бара дополнителни гаранции од партнерите во ЕУ дека нема сама да ја носи целата правна и финансиска тежина.
Паралелно со судските најави, Москва јавува и за можни контра-мерки – од заплени на западни средства во Русија, до национализација на имот на странски компании. Слична логика веќе се виде во други случаи, кога руските власти одговараа на западните санкции со преземање контрола над локалните филијали на западни брендови или со поставување „временa администрација“ над имот на компании од „непријателски земји“. Токму затоа, тужбата против „Euroclear“ не се чита само како правен спор меѓу централна банка и депозитар, туку како дел од поширок економски и геополитички судир кој ја разлабавува досегашната предвидливост на глобалниот финансиски систем.
Во позадина останува прашањето што ќе значи овој судир за иднината на санкциите и за довербата во западните финансиски институции како „безбедно прибежиште“ за државни резерви. Ако европските и американските судови на долг рок застанат зад идејата дека средствата на една држава можат да се користат за финансирање на жртвата во агресијата, тоа ќе биде историски преседан. Ако пак, од друга страна, судовите проценат дека се нарушени правилата на суверен имунитет, ЕУ и нејзините членки би можеле да се соочат со сериозни финансиски и правни последици – токму на тоа сега игра Москва, преку тужбата против „Euroclear“.