Skip to content
Што можете да помислите кога ќе се разбудите среде ноќ од оглушувачката бучава на авионите Антонов над Ниш, а во исто време овој лет официјално не постои Flightradar24 – глобалната мрежа за следење на летови што прикажува во живо воздушен сообраќај од целиот свет?
Ова се прашува српската новинарка Оливера Сашек Радуловиќ, која покрај тоа се прашува и што се случува во „Српско-рускиот хуманитарен центар“ во градот Ниш и дали овие летови имаат некаква поврзаност со овој центар.
На 25 декември, парламентарните групи на Движењето на слободни граѓани, Партијата за демократска акција на Санџак, Партијата за демократска акција и Зелениот лев фронт поднесоа до српскиот парламент предлог-закон за прогласување на Договорот меѓу Владата на Србија и Владата на Руската Федерација за основање на „Српско-рускиот хуманитарен центар“. Според изготвувачите на законот, „граѓаните и институциите во Србија треба да знаат што се прави во овој центар во Ниш, кој го финансира и како неговото постоење влијае на позицијата на земјата во меѓународната заедница“.
„Граѓаните и институциите треба да знаат што се прави таму и кој го финансира. Наместо тоа, ние во Ниш молчевме со години во врска со овој центар. Што можете да помислите кога ќе се разбудите среде ноќ со оглушувачката бучава на авионите „Антонов“ над Ниш, а во исто време овој лет официјално не постои на Flightradar24 – глобалната мрежа за следење на летови што прикажува во живо воздушен сообраќај од целиот свет? Секакви работи, бидејќи јавноста редовно е лишена од информации за тоа зошто најголемиот руски авион слета на аеродромот во Ниш и каков товар носи“, изјави Оливера Сашек Радуловиќ за српскиот медиум „Данас“.
Според неа, потребно е да се започне јавен дијалог за работата на Центарот во текот на изминатите 13 години. „Каква помош обезбедија при поплави, пожари и други вонредни ситуации? Верувам дека постојат објективни податоци што би можеле да дадат јасна слика за оваа помош. Во зависност од тоа колку беше, треба да процениме дали ни е потребна работата на таков Центар или не. Особено имајќи го предвид фактот до кој степен граѓаните на Србија ја финансираат својата работа, бидејќи колку што знам, ова прашање воопшто не се коментира“, вели Сашек Радуловиќ.
Според неа, „треба да се направи проценка и за тоа колку постоењето на Рускиот центар во Ниш влијае на надворешнополитичката позиција на Србија, првенствено на нејзините односи со ЕУ“.
„И кога Центарот се гледа од овие агли, мислам дека нема да биде тешко да се извлече заклучок врз основа на здрав разум, а не на стереотипот дека Русите се наши браќа“, истакнува Оливера Сашек Радуловиќ.
„Српско-рускиот хуманитарен центар“ се наоѓа во самото срце на Балканот, во близина на градот Ниш, а неговата намена останува непозната до ден-денес.
Она што се знае е дека на 20 октомври 2009 година, Русија и Србија одлучија да соработуваат во вонредни ситуации поврзани со природни катастрофи, несреќи предизвикани од човекот и отстранување на нивните последици. Три години подоцна, на 25 април 2012 година беше потпишан билатерален владин договор. Него го потпишаа српскиот министер за внатрешни работи и рускиот министер за вонредни ситуации, генерал Сергеј Шојгу, идниот министер за одбрана, еден од архитектите на руската инвазија на Украина и еден од најблиските соработници на претседателот Владимир Путин од 1999 година. Статутот на центарот беше исто така одобрен заедно со потпишувањето на договорот.
Според овој договор, СРХЦ е меѓувладина хуманитарна невладина организација. Регистриран е на територијата на Србија во согласност со нејзиното законодавство. Центарот треба да биде „целосно развиена меѓународна структура што обезбедува помош и поддршка во итни ситуации на сите земји во балканскиот регион“. Секоја земја или организација што ги дели неговите цели и задачи може да му се придружи. СРХЦ е предводен од директор и ко-директор, кои се назначуваат од руската и српската страна, соодветно, на ротациона основа за период од две години.
Поради тајната природа на базата во близина на Ниш, таа постојано беше предмет на критики од Западот. На почетокот на 2017 година, заменик-помошникот државен секретар на САД, Хојт Брајан Ји, за време на состанокот со Вучиќ, отворено изјави дека Вашингтон „е загрижен за тоа што би можел да стане руско-српскиот хуманитарен центар во Ниш“.
Приближно во исто време, американскиот амбасадор во Белград, Кајл Скот, предупреди: „Не знам точно што прават таму, но мислам дека има доволно причини да се биде загрижен“. По предупредувањата од ЕУ дека постоењето на СРХЦ би можело да ги попречи претпристапните разговори на Србија со Брисел, Вучиќ на 17 јуни 2017 година ќе каже: ние самите ќе одлучиме што да правиме по ова прашање – во врска со барањето на Русија нејзините вработени да добијат дипломатски статус. На 15 ноември 2017 година, командантот на американската армија во Европа, генерал Бен Хоџис, изјави следново за СРХЦ: „Не верувам дека ова е хуманитарен центар. Ова е фасадата, но тоа не е неговата намена. Треба да има малку повеќе транспарентност и би бил среќен да бидам поканет да одам таму и да го посетам.“
СРХЦ се наоѓа во непосредна близина на аеродромот во Ниш. Исто така, разумно се поставува прашањето за руско-српските вежби, кои можат да поминат низ центарот и воениот аеродром Батајница во близина на Белград. Хуманитарен центар што контролира половина од Бугарија „Руско-српскиот хуманитарен центар во Ниш беше отворен во април 2012 година, кога министер за вонредни ситуации во Русија беше Сергеј Шојгу, кој го создаде и управуваше со ова милитаризирано министерство повеќе од дваесет години пред да стане министер за одбрана на Руската Федерација.
За време на средбата во мај 2021 година со српскиот министер за внатрешни работи Александар Вулин, Евгениј Зиничев, поранешен заменик-директор на Федералната служба за безбедност на Русија, изјави дека СРХЦ е единствен и најголем центар од ваков вид на Балканот, а рускиот амбасадор во Србија Александар Ботсан-Харченко го нарекува еден од најважните проекти меѓу двете братски земји. Се наоѓа на вториот најголем српски меѓународен аеродром „Константин Велики“ и, доколку е потребно, може да стане база од која ќе се контролира територија во радиус од најмалку 300 км, која, покрај Србија, ги вклучува Косово, Црна Гора, шума, Република Северна Македонија и делови од Босна и Херцеговина, Романија и речиси половина од Бугарија. Кремљ постојано бараше Србија да му додели на СРХЦ посебен статус. за рускиот персонал што работи во центарот, преку договор за дипломатски имунитет, услови за живот и привилегии, што би го изедначило со дипломатска мисија.
Пристапот до СРХЦ од страна на дипломатски претставници акредитирани во Србија останува строго ограничен, што дополнително ги поттикнува шпекулациите за тоа што се случува внатре. Во текот на десетте години од своето постоење, центарот учествувал во гаснење шумски пожари во источна и јужна Србија и Република Северна Македонија, но бугарската влада во 2019 година ја одби понудата на СРХЦ за гаснење пожари на територијата на Бугарија. За време на поплавите во Србија, руска опрема за пумпање беше доставена преку СРХЦ, а на почетокот на пандемијата во 2020 година, антихемиска единица на руските вооружени сили, исто така, помина низ СРХЦ, која изврши дезинфекција во одредени области на територијата на Србија. Со овие акции и неколку хуманитарни, беше оправдана потребата од постоење на таков руски кризен центар на Балканот. Досега нема објавени информации од СРХЦдека врши воздушен надзор и извидување над Косово, каде што се наоѓа најголемата американска логистичка база на Балканот, „Бондстил“, или соседните земји. И Тоа тешко дека е потребно, бидејќи Србија и Русија разменуваат доверливи податоци како партнерски и сојузнички земји. Покрај тоа, веројатната цел на постоењето на СРХЦ во руските планови е, пред сè, привлечната идеја за распоредување воена база во задниот дел на НАТО доколку е потребно.
По руската агресија врз Украина, Србија е единствената земја во Европа што одби да ги поддржи санкциите против Русија и да ја осуди инвазијата. Белград ги зголеми воздушните летови до Москва.