Skip to content
Бугарија на 1 јануари 2026, во четврток, го заменува левот со евро и станува 21. членка на еврозоната, влегувајќи во најтесниот економски круг на ЕУ во момент кога политичката сцена во Софија повторно се тресе. Тајмингот е парадоксален: валутната промена треба да значи стабилност и предвидливост, а земјата ја пречекува со оставка на влада, протести и ризик од уште еден изборен циклус.
Формално, процесот е завршен уште во летото. Европската комисија во јуни оцени дека Бугарија ги исполнува условите за воведување на еврото од 1 јануари 2026, а на 8 јули Советот на ЕУ ги донесе последните правни акти со кои се „заклучува“ членството. Конверзијата е фиксирана на 1,95583 лева за едно евро – стапка што практично ја рефлектира долгогодишната врзаност на левот со еврото преку валутниот одбор и учеството во ERM II. Во институционална смисла, одлуката е донесена и „вози“ по распоред.
Но на терен, приказната не е техничка, туку политичка и социјална. Во декември, по масовни антивладини протести, бугарската влада поднесе оставка непосредно пред планирано гласање недоверба, а парламентот ја прифати – уште една епизода во долга серија падови на кабинети и хронична нестабилност. Во ваква атмосфера, еврото влегува како симбол на „Европа“, но и како тест за доверба: не само во валутата, туку во државата што треба да ја управува транзицијата.
Стравот кој доминира кај дел од јавноста е класичен за вакви премини: ќе поскапи ли животот? Токму тука лежи првата „политичка“ димензија на еврото. И кога нема реално поскапување, промената на ценовните етикети создава психолошки ефект – граѓаните тешко пресметуваат, трговците добиваат простор за ситни „заокружувања“, а недовербата ја прави секоја аномалија доказ за измама. Затоа државите што воведувале евро оделе со двојно означување, кампањи за информирање и остри инспекциски контроли. Прашањето за Бугарија е дали институциите што треба да го гарантираат фер-преминот се доволно функционални во момент кога политичката власт е во распад и кога јавноста е на улица.
Втората димензија е геополитичка. Еврозоната не е само за банкноти; тоа е и место во економското „јадро“ на ЕУ, пристап до монетарните дебати, сигнал кон инвеститорите и дополнително врзување за западниот курс. Токму затоа, и според меѓународни анализи, околу воведувањето на еврото се појавуваат кампањи на дезинформации и политички наративи што го туркаат стравот од „европско наметнување“, губење суверенитет или намерно осиромашување. Во земја со силни историски и културни врски со Русија, ваквите пораки полесно се лепат, особено кога домашната политика е компромитирана од корупциски скандали и кога довербата во елитите е ниска.
Третата димензија е економската реалност по симболиката. За бизнисот, еврото значи помал трошок за конверзија и помал девизен ризик во трговијата со партнерите од еврозоната. За државата, членството е дисциплина – бидејќи под лупа влегуваат фискалните политики и статистичките „трикови“. За граѓаните, придобивките се бавни и индиректни, додека ризикот што го чувствуваат е непосреден и „на каса“. Токму затоа, во моменти на политичка криза, еврото не се продава лесно како економски проект: луѓето бараат гаранција дека некој ќе ја штити нивната куповна моќ кога ќе се сменат цените, а државата во тој момент се занимава со тоа кој ќе формира влада.
За Македонија, оваа промена носи и практична и симболична тежина. Практично, граѓаните што патуваат или купуваат во Бугарија ќе се движат со валута што веќе е „домашна“ во голем дел од регионот, со помалку пресметки и без менувачници на секој чекор. Бизнисите што работат со бугарски партнери ќе имаат поедноставени плаќања, но и поголема транспарентност на цените во споредба со претходно. Симболично, Бугарија прави уште еден чекор кон европското јадро во период кога Западниот Балкан е заглавен во политички условувања и домашни блокади. Разликата ќе се гледа најмногу таму каде што секогаш е најболно: во стандарди, институции и доверба.
Во таа смисла, „влез во еврозоната“ не е само датум. Тоа е судир меѓу два механизми: европскиот, кој функционира по рокови и регулативи, и домашниот, кој се распаѓа под притисок на корупција, протести и политички расправи. На полноќ ќе се сменат банкнотите, но прашањето е дали ќе се смени и чувството дека државата има капацитет да управува со најскапиот дел од транзицијата – довербата.