Омаж за Милан Кундера: Неподносливата леснотија на пишувањето

Се прослави со романот „Шега“, кој му донесе светска слава, но чија политичка провокативност го доведе во егзил – емигрира во Франција во 1975 година, откако беше прогонет од својата татковина Чехословачка, сега Чешка

Почина Милан Кундера, француски писател со чешко потекло, чиј стил и теми, како што објави Ројтерс, лебдат меѓу секојдневниот живот и возвишениот свет на идеи. Во време кога зборовите како „славен“ и слично се користат лесно, зборот „познат“ се подразбира со името на Милан Кундера, бидејќи тој бил и ќе остане токму таков благодарение на неговата работа, особено романите, добро познати на љубителите на литература. Писателот, кој почина на 95-годишна возраст, беше многу читан во поранешна Југославија, а сараевскиот издавач „Веселин Маслеша“ ги објави неговите собрани дела во 1984 година.

Кундера е роден во чешкиот град Брно во 1929 година, на Светскиот ден на шегата, 1 април, а се прославил токму со романот „Шега“, кој му донел светска слава, но чија политичка провокативност го навела во егзил – емигрирал во Франција во 1975 година, откако беше прогнан од својата татковина поради критикување на советската инвазија на Чехословачка во 1968 година.

Завршил гимназија во Брно, ги напуштил студиите по книжевност и естетика на Карловиот универзитет и се префрлил на познатата филмска академија во Прага, каде што по дипломирањето останал како предавач по светска книжевност. Рано се приклучил на Комунистичката партија, но по две години бил исклучен поради „антипартиски активности“, а во 1968 година учествувал во Прашката пролет и се расправал со Вацлав Хавел. Оттука, во книжевноста се појавува и во 1950-тите со „посветени“ стихови и драми кои ги величеа комунистичките митови, но во 1960-тите се откажа од овие дела и стана лидер во кругот на писатели кои ја иницираа Прашката пролет. Но, по задушувањето на Прашката пролет, кога бил прогнан од својата татковина, ја прифатил поканата на француските интелектуалци да биде визитинг професор на Факултетот во Рен. Во едно интервју, тој рече дека кога тој и неговата сопруга ја напуштиле Чехословачка, можеле да земат само неколку книги со себе.

Во Франција отворено зборуваше за историски и општествени прашања, а поради целокупната негова активност комунистичките власти во поранешна Чехословачка во 1978 година му го одзедоа државјанството. Цели дваесет години, од 1970 до 1990 година, Кундера беше забранет во својата татковина, во која не можеше да се врати, но цело време пишуваше на чешки, а од моментот кога враќањето стана возможно, почна да пишува на француски . На чешки јазик ги објавил романите: „Шега“, „Животот е на друго место“, „Проштален валцер“, „Книгата на смеата и заборавот“, „Неподносливата леснотија на постоењето“ и „Бесмртност“, како и збирката раскази „Смешна љубов“ и драмата „Жак и неговиот господар“. На француски ги објавил романите „Забавување“, „Идентитет“, „Незнаење“ и „Празник на безначајноста“, како и книги есеи „Уметноста на романот“, „Изневерениот тестамент“, „Завесата“ и „Средба“.

Познат ширум светот, а во исто време забранет и замолчен во својата татковина, Кундера доби француско државјанство во 1981 година. Сепак, тој не дозволи да го нарекуваат емигрант или дисидент, а тоа го објасни во интервјуто што го даде за „Њујорк тајмс“:
– Кога германските интелектуалци ја напуштија својата земја во Америка во триесеттите години, беа сигурни дека еден ден ќе се вратат во Германија. Престојот во странство го сметаа за привремен. Јас, пак, немам надеж да се вратам. Мојот престој во Франција е конечен, затоа не сум емигрант. Франција сега е мојата единствена вистинска татковина. Ниту пак се чувствувам откорнат. Илјада години Чехословачка беше дел од Западот. Денес е дел од империјата на исток. Во Прага би се чувствувал многу повеќе откорнат отколку во Париз“.

Неговите раскази и романи во текот на тие дваесет години, во кои беше забранет во неговата земја, беа објавени на чешки јазик во странство, во Канада и во француски преводи во Париз и беа преведени низ целиот свет во големи изданија. Неговите подоцнежни дела, напишани на француски, не биле преведени на чешки. Кундера повремено ја посетуваше Чешката Република, но секогаш инкогнито и никогаш не зборуваше со новинарите. Врз основа на одлуката по средбата со тогашниот премиер Андреј Бабиш, на Кундера му е вратено чешкото државјанство, потсетуваат агенциите.

Пред него, Милош Форман преку своите филмови ја запозна Чехословачка на пошироката јавност на Запад, а Кундера го сметаше за инкарнација на духот на Прага.

-Кога Милош Форман доаѓа во Париз, сите се шокирани. Како е можно еден познат режисер да биде толку ослободен од снобизам? Во Париз, каде ни продавачката во Галери Лафајет не знае да се однесува природно, едноставноста на Форман делува како провокација – вели тој во споменатото интервју.

Неподносливата леснотија на едноставноста, некој би го парафразирал. Затоа што често се парафразирани цитати од неговите книги, како што се „Каде што срцето зборува, не е достојно разумот да се приговара“ или „Љубовта е копнеж по нашата изгубена половина“, како што се и насловите на неговите книги. како што е романот „Неподносливата леснотија на постоењето“.или „Животот е на друго место“.

Еден од последните големи раскажувачи на 20 век

Со смртта на Милан Кундера, почина еден од последните големи раскажувачи на 20 век, вели за Политика.рс , Гојко Божовиќ, писател и главен уредник на издавачката куќа Архипелаг и додава:

– Кундера е автор на две дела. Едниот е напишан на чешки. Вториот, од крајот на осумдесеттите, беше напишан на француски јазик. Само ова го прави Кундера необичен случај и во современата европска литература и во историјата на европската литература. Попознат на читателите по својата чешка проза, во тој дел од неговиот опус, Кундера користеше бајковит хумор за да ја оживее сивата реалност на реалниот социјализам, сведочејќи за неподносливите околности на постоење во репресивен систем. Има малку писатели од модерното време чии наслови станале незаборавни и како читателско искуство и како начин за дефинирање на времето: од „Неподносливата леснотија на постоењето“, преку „Шега“ до наслови како „Животот е на друго место“ или „Книга за смеата и заборавањето“.

Француската трилогија на Милан Кундера, отелотворена во романите „Забавување“, „Идентитет“ и „Незнаење“, раскажува за тоа како по епохалниот политички прекин, крајот на Студената војна и падот на Берлинскиот ѕид, политички емигрант, како на пр. херојот на француските романи на авторот, стана политички ирелевантен, додека неговото враќање во земјата, која некогаш мораше да ја напушти, стана невозможно, бидејќи земјата во меѓувреме се промени и тој повеќе не го споделува своето искуство.

Да, Милан Кундера е навистина писател на животот кој е на друго место. Затоа неговата литература стана вградена во свеста на толку многу Европејци од различни страни на реалните или замислените граници за кои тој сведочеше неповторливо. Тој живот е некаде на друго место, не затоа што некој јунак на Кундера го сакал така, ниту затоа што животот е тој „комедиски случај“, што би рекол Црњански, туку затоа што во времето на Кундера, особено во областите на Централна и Источна Европа, тоа било невозможно, да имаат обичен, секојдневен, личен живот без влијание на историјата, политиката или идеологијата, понекогаш многу драматичен, кој со својата сила го отуѓи тој живот и го пресели на друго место.

Лагуна ќе објави седум книги на Кундера

Милан Кундера беше еден од најзначајните современи автори, читан со задоволство во овие простори, изјави претставничката на издавачката куќа Лагуна, Тања Вучковиќ.

„Кундера е пред многу големи имиња во светската литература поради длабочината на мислата и филозофските височини што ги истражуваат неговите романи во потрага по човечката судбина“, изјави таа за Танјуг.

Како што најави, Лагуна во следните две години ќе објави седум книги на Кундера за кои неодамна ги купи издавачките права, па читателите повторно ќе ги видат романите „Вега“, „Смешна љубов“, „Збогум валцер“, „На Неподнослива леснотија на постоењето”. , “Бесмртност” и “Празник на безначајноста”. Благодарение на оваа издавачка куќа, за прв пат на српски јазик ќе се појави есејот „Киднапирање од Западот“. Есејот, кој првпат беше објавен во француско списание во 1983 година, ја испитува судбината на малите народи, како и на Европа, објави Лагуна. (Политика. рс преку Независен)