Состаноци со високиот претставник во Босна и Херцеговина, Кристијан Шмит, во службените простории на претседателот на Република Српска се забранети според наредба донесена во вторник, 12 септември, во Бања Лука. Наредбата е потпишана од генералниот секретар на претседателот на РС, Јелена Пајиќ Баштинац. Во неа се наведува дека се однесува на сите лица „кои ги користат службените простории на институцијата претседател на РС“, во која спаѓа и службата на претседателот и потпретседателите на Република Српска.
Забраната доаѓа по најавата на претседателот на РС, Милорад Додик, кој на 6 септември објави дека се подготвува указ за забрана за влез на високиот претставник во Република Српска. Додик тогаш рече дека Шмит ќе биде уапсен или депортиран доколку отиде во Република Српска.
Најавата следуваше по неколкумесечните зголемени тензии во Босна и Херцеговина по усвојувањето на два контроверзни закони на 27 јуни од Националното собрание на РС, кои Додик ги потпиша според редовната законодавна процедура и беа објавени во Службен весник на РС.
Станува збор за закони кои наведуваат дека одлуките на високиот претставник повеќе нема да се објавуваат во тој весник и затоа нема да се почитуваат во тој ентитет на БиХ, како и дека одлуките на Уставниот суд на БиХ повеќе нема да се применуваат во Република Српска. Со своите одлуки од 1 јули, Шмит ги поништи двата закони.
Претседателот на РС, Милорад Додик, веќе подолго време им создава главоболки на високите меѓубнародни претставници во БиХ, но и на целата меѓународна јавност.
Додик е познат по својата безрезервна поддршка на сите ретроградни процеси кои претставуваат закана за иднината на БиХ како и на целиот Западен Балкан и неговата европерспектива. Истовремено, тој е голем поддржувач на рускиот претседател Владимир Путин, како и на неговата воена агресија врз Украина.
Секако, оваа „љубов“ е взаемна. Додик ужива голема поддршка од Русија, додека истовремено овозможува БиХ да стане плодна почва за руските наративи и субверзивни дејствија во Западен Балкан. Република Српска стана прибежиште за руските дипломати (читај: шпиони) кои беа протерани од другите европски земји по целосната инвазија на Украина.
Впрочем, на почетокот на јуни, Путин му го додели орденот Александар Невски на претседателот на Република Српска, како што се наведува во указот потпишан од рускиот диктатор:
„За голем придонес во развојот на соработката меѓу Русија и Босна и Херцеговина, за зајакнување на партнерството со Република Српска.
Оттогаш, тие се акредитирани како дел од руската мисија во Босна и Херцеговина, додека босанските дипломати под контрола на Додик сесрдно им пружаат поддршка на своите руски колеги во земјите во кои се акредитирани.
Кон крајот на март 2022 година, рускиот амбасадор во Северна Македонија, Сергеј Баздникин е поканет во Министерството за надворешни работи. Врачена му е дипломатска нота со која шест дипломати се прогласени за непожелни.
Македонското министерство никогаш не ги соопшти нивните имиња. Но, домашниот огранок на рускиот моторџиски клуб „Ноќни волци“, чии членови ги испратија протераните дипломати до граница, ги откри нивните ликови. Меѓу нив беше и Илија Серов, аташе за медиуми во амбасадата на Русија во Македонија, дознава Детектор.
На 8 април, Серов за македонските медиуми изјави дека претходното протерување на петте руски дипломати од Македонија нема да помине без „соодветен одговор“. Седум дена подоцна, самиот тој се најде во групата од нови шест руски дипломати кои ги протераа македонските власти по почетокот на инвазијата врз Украина.
Министерството за надворешни работи на Северна Македонија во соопштение на 15 април прецизираше дека руските дипломати биле протерани врз основа на информации дека биле вклучени во активности спротивни на Виенската конвенција за дипломатски односи. Во соопштението не се дадени имињата на дипломатите, но руските моторџии објавувајќи на социјалните мрежи го откриваат идентитетот на барем еден од нив.
Руските дипломати добија рок од пет дена да ја напуштат Северна Македонија.
Но, во мај 2023 година, една година откако беше протеран од Скопје, 25-годишниот Серов се појави на гала концерт на Сараевската филхармонија во Градското собрание на Сараево, организиран по повод Денот на победата над фашизмот, на кој присуствуваа и други претставници на меѓународната заедница и локалните власти. Во тоа време, тој веќе беше ставен на официјалната листа на акредитирани дипломати на Босна и Херцеговина.
Концертот го организираа градската управа на Сараево и градоначалникот Бенјамина Кариќ. Градската управа не одговори на барањето за коментар.
Но, Серов не е единствениот руски дипломат протеран од другите европски држави по целосната инвазија на Украина, кој е акредитиран како дел од руската мисија во Босна и Херцеговина.
Новинарите на „Детектор“ идентификуваа уште најмалку еден руски дипломат кој беше протеран од неговата претходна мисија во Европската унија, а сега се наоѓа во Босна и Херцеговина. Прераспоредениот руски дипломат неодамна имаше официјална средба со директорот на Службата за странци на Министерството за безбедност, агенција која го надгледува присуството на странски државјани во Босна и Херцеговина.
Радио Слободна Европа претходно откри дека и протераните руски дипломати биле прераспоредени во Србија – од кои двајца биле поврзани со руските разузнавачки служби.
Според истрагата на Детектор, која се заснова на информации од официјални и неофицијални дипломатски извори, објави на социјалните мрежи и извори во безбедносните агенции, Босна и Херцеговина сега исто така станува безбедно засолниште за дипломатите кои не се добредојдени во други земји каде што руското влијание е послабо.
Сеад Туркало, декан на Факултетот за политички науки на Универзитетот во Сараево, рече дека ова покажува внатрешна слабост во безбедносниот систем на Босна и Херцеговина, бидејќи податоците за протераните дипломати може да се најдат преку отворени извори.
Граничната полиција требало да биде информирана за проценките дека овие лица претставуваат закана за националната безбедност, смета Туркало.
„Фактот што таквите луѓе ја преминуваат босанската граница и остануваат во Босна и Херцеговина кажува нешто за недостатоците на системот и можноста некои клучни структури да се навлезени од проруски „агенти“ или всушност проруски актери“. рече тој.
„Тоа е задача што е на ниво на она што ние го нарекуваме хибридна војна и претставува сериозен безбедносен предизвик за Босна и Херцеговина – предизвик за кој генерално, Босна и Херцеговина всушност не е свесна, повеќе или помалку“, додаде .
Избркан од Скопје, пречекан во Сараево
Детектор ја следеше траекторијата на Серов од Северна Македонија следејќи ги објавите на Фејсбук на Ленин Јовановски, лидерот во Северна Македонија на Ноќните волци, моторџиски клуб кој е близок до рускиот претседател Владимир Путин и е под санкции од Западот.
Ноќните волци решија да организираат збогум на протераните руски дипломати протерани од Северна Македонија, а потоа нејзините членови ги придружуваа низ земјата додека заминуваа.
„Овие руски дипломати и нивните семејства се персона нон грата за македонските власти, но за нас тие секогаш ќе бидат добри луѓе и наши пријатели без разлика на околностите“, напиша лидерот на рускиот моторџиски клуб во својата објава.
„Безбедно ги донесовме на македонско-српската граница, им посакавме безбеден пат, здравје, успех и среќа и повторно да ги видиме во подобри времиња“, додаде тој.
Детектор претходно откри блиски политички врски меѓу членовите на огранокот на Ноќните волци во Босна и Херцеговина и властите во ентитетот Република Српска.
Моторџискиот клуб одигра важна улога во анексијата на полуостровот Крим од страна на Кремљ и конфликтот во источна Украина во 2014 година.
„Детектор“ утврди дека Илја Серов е прикажан на фотографиите објавени во тоа време на Фејсбук страницата на Ленин Јовановски, лидер на Ноќните волци во Северна Македонија. Јовановски се опиша себеси како македонски националист и голем навивач на Русија и Владимир Путин.
Неговите објави на социјалните мрежи покажуваат дека тој присуствувал на митинзи со мотори на Крим и Србија, а на еден од собирите на Крим возел мотор заедно со Путин.
Ниту Министерството за надворешни работи на Северна Македонија, ниту амбасадата на Скопје во Сараево не одговорија на барањето на Детектор да го потврдат протерувањето на Серов и да дадат коментар.
Владислав Давидзон, експерт за постсоветска политика и соработник на тинк-тенкот на Атлантскиот совет, рече дека руските разузнавачки и безбедносни служби се длабоко вклучени во операциите на Балканот и продолжуваат да ги истражуваат слабостите низ целиот регион.
„Додека Европската унија вршеше притисок во земјите на ЕУ, испраќајќи многу од нив дома во Русија, и им отежна на руските шпиони да дејствуваат користејќи дипломатско покривање, Русите ги префрлија своите ресурси во земјите на периферијата на ЕУ, каде што можат продолжи да дејствува повеќе или помалку слободно“, објасни Дејвидзон.
„Босанскиот случај е особено тажен за многумина од нас кои се грижат за Украина и за западната кохезија“, рече тој.
Серов сега е аташе во руската амбасада во Сараево, според официјалната дипломатска листа во Босна и Херцеговина.
Босанскиот министер за надворешни работи Елмедин Конаковиќ, шеф на министерството што ја составува дипломатската листа, не одговори на неколку прашања на Детектор испратени во текот на неколку месеци за руските дипломати. Поради ова, не беше можно официјално да се потврди идентитетот на двајцата руски дипломати кои беа протерани од други земји, а потоа и акредитирани во Сараево.
Со помош на неофицијален извор во Северна Македонија кој е запознаен со деталите, Детектор ги потврди биографските податоци на Серов, кои се совпаѓаат со податоците од два независни извори во Босна и Херцеговина.
„Луѓето кои работат во разузнавачките служби на Руската Федерација се дел од дипломатскиот кор“, рече Туркало, додавајќи дека тоа покажува дека е неопходно да се преобликува надворешната политика на Босна и Херцеговина.
„Тие [Русите] ја спречуваат Босна и Херцеговина самостојно да ја спроведува својата надворешна политика, тие влијаат врз изборната политика во одреден дел [од гласачкото тело] и се фокусираат на политичката опозиција, што генерално го кажуваат членовите на руските разузнавачки служби кои всушност служат како дипломатите во различни земји“, тврди тој.
Рај за руските дипломати непосакувани во ЕУ
Еден од соборените дипломати кој сега е во Босна и Херцеговина, Антон Соколов, беше протеран од Хрватска. Како што е потврдено за Детектор од европски дипломатски извор и безбедносен извор во Босна и Херцеговина, Соколов бил меѓу 18-те дипломати протерани од Хрватска на 11 април 2022 година.
Името на Соколов беше меѓу руските функционери на дипломатскиот список во Хрватска во април 2022 година. Во тоа време тој беше втор секретар. Сепак, неговото име не се најде на списокот кој беше објавен една година подоцна.
Наместо тоа, името на Соколов, како што покажуваат јавно достапните податоци, се најде на дипломатскиот список на Министерството за надворешни работи на Босна и Херцеговина, издаден во мај 2023 година, на кој беше наведено дека тој е назначен за прв секретар во амбасадата на Руската Федерација. .
Во годишниот извештај за 2022 година издаден од Хрватската разузнавачка служба се наведува дека една од причините за протерувањето на руските дипломати била нивната прикриена и незаконска разузнавачка работа во Хрватска.
Документот не ги содржи имињата на протераните дипломати, а ниту хрватската амбасада во Босна и Херцеговина, ниту Хрватската разузнавачка служба не би го потврдиле идентитетот на Соколов. Хрватското МНР во својот одговор до Детектор наведува дека информацијата може да се побара од руската амбасада во Хрватска.
Детектор, исто така, ги следеше движењата на Соколов преку објави на социјалните мрежи на неговата сопруга Ана Соколова. Нејзиното име беше наведено веднаш до името на Антон Соколов на дипломатската листа во Босна и Херцеговина во 2019 година, бидејќи Соколов беше втор секретар на руската мисија во босанскиот главен град во тоа време, пред да биде поставен во Хрватска. Името на Соколова повеќе не беше вклучено во списокот во годините што следеа.
За време на неговиот прв мандат, Соколов присуствуваше на проекции на руски воени филмови, комеморации на годишнини и настани на таканаречениот „Бесмртен полк“ за да ја одбележат победата на советската Црвена армија во Втората светска војна.
Јавно достапните податоци, кои Детектор ги потврди со два независни извори во Босна и Херцеговина, покажуваат дека Соколов потоа бил распореден од Босна и Херцеговина во Хрватска, пред да биде протеран по почетокот на целосната руска инвазија на Украина.
Според јавно достапните фотографии и следејќи ги објавите на Инстаграм на сопругата на Соколов, можно е да се утврди неговата траекторија. Двојката присуствуваше на отворањето на Фестивалот на руски филм во Петрово во Босна во 2017 година. Отприлика Соколова објави фотографии направени во бројни градови и планински локации во Босна и Херцеговина.
Како што може да се види на Инстаграм, Соколова потоа објави фотографија од Вараждин во Хрватска на 17 април 2022 година.
Девет дена подоцна – 15 дена откако Хрватска одлучи да ги протера руските дипломати – Соколова ги извести своите следбеници на Инстаграм дека прави трет потег во период од само една година.
Таа напиша дека 1,5 тони лични работи биле спакувани пред 24-часовното патување со автомобил.
Одговарајќи на еден од коментарите под објавата, Соколова напиша дека семејството ја преминало полската граница, а во следниот одговор рече дека се вратиле во Москва.
Последователните објави на Соколова сугерираат дека семејството потоа поминало одреден период во Русија – до 21 јануари 2023 година, кога објавила нова фотографија од Босна и Херцеговина.
Соколова не одговори на барањето на Детектор за интервју, кое и беше испратено преку Инстаграм.
Многу земји од Европската унија протераа десетици руски дипломати од почетокот на целосната руска инвазија на Украина. Руските амбасади мораа да ги намалат своите мисии или да ги заменат протераните дипломати.
Меѓутоа, руската мисија во Босна и Херцеговина расте. Наскоро се очекува отворање на конзулат во Бања Лука. Списокот на руски дипломати во Босна и Херцеговина веќе го вклучува името на едно лице регистрирано како вработен во конзулатот во Бања Лука, иако конзулатот се уште не е официјално отворен.
Се уште не е соопштено каде ќе биде сместен конзулатот. Во исто време, во Бања Лука се гради и руска црква, една од најголемите на Балканот.
Дејвидзон верува дека, на долг рок, крајната цел на Русија е да ги задржи деловите од постјугословенскиот простор кои не се интегрирани во ЕУ или НАТО – Босна и Херцеговина, Србија, Косово и други – да не се движат во евроатлантскиот насока во иднина.
„Босна и Херцеговина сè уште е многу важна како место од каде што можат да ги шпионираат Хрватите, Србите и Косоварите“, рече Давидзон.
Претходната истрага на Радио Слободна Европа откри дека руската мисија е проширена и во Србија, каде што најмалку тројца дипломати нашле засолниште откако стотици од нив биле протерани од земјите на Европската унија или ставени на „црни листи“, при што неколку земји наведуваат сомневање за шпионажа. како причина.
Радио Слободна Европа објави дека 62 руски дипломати сега се на дипломатскиот список во Србија, во споредба со 54 во март 2022 година.
Откако беше протеран од Хрватска, Соколов во јули оваа година имаше средба со директорот на Службата за странци на Босна и Херцеговина, агенција на Министерството за безбедност. Според извештајот на веб-страницата на Службата, директорот Жарко Лакета ги информирал Соколов и уште еден вработен во амбасадата за предизвиците во работата со мигрантите, но и за структурата, проектите и достигнувањата на Службата.
Во извештајот се наведува дека Соколов му се заблагодарил на Лакета за размената на информации, истакнувајќи го „идно одржување на воспоставените професионални врски и односи меѓу Службата и [руската] амбасада“.
Службата за странци одби да ја коментира средбата со Соколов, со образложение дека не е одговорна за проверка на дипломатите – задача што ја врши МНР.
Туркало изрази загриженост за овој недостаток на надзор.
„Во овој случај, кога имате лице кое друга земја го смета за активен разузнавач и кое разузнавачката служба на неговата земја го штити на различни начини, додека вие немате соодветна контраразузнавачка служба во земјата. , можно е тој да има состаноци и да присуствува на разни настани, да разговара со некого и да собира релевантни податоци, бидејќи неговите соговорници всушност не го доживуваат како ништо друго освен обичен дипломат“, рече Туркало.
Министерството за надворешни работи не одговори на прашањето на Детектор за тоа дали Босна и Херцеговина протерала руски дипломати. Во официјалните соопштенија на министерството не е наведено дека тоа се случило од почетокот на целосната руска инвазија на Украина, додека властите во Република Српска, на чело со Милорад Додик, продолжуваат да одржуваат силни односи со руските претставници.
Разузнавачко-безбедносната агенција на Босна и Херцеговина не одговори на прашањето дали извршила некаква проверка на двајцата претходно протерани руски дипломати кои дојдоа во Босна и Херцеговина.
Туркало рече дека МНР требало да биде свесно дека едниот е протеран од земја членка на ЕУ, а другиот од Северна Македонија.
„Требаше да го оневозможат преку свои канали и врз основа на фактот дека тие се тие што даваат одобрение, таквите луѓе да станат членови на дипломатскиот кор“, тврди Туркало.
Руската амбасада во Босна и Херцеговина не одговори на прашања ниту на барање за интервјуа на Детектор со дипломатите Серов и Соколов.
Руската амбасада во Северна Македонија, пак, ја ужива целосната поддршка на босанскиот амбасадор во Скопје, Драган Јачимовиќ, кој очигледно е под контрола на Милорад Додик. Тој е редовен гостин на настаните на руската амбасада, како што може да се види и од фотографиите на ЦИВИЛ каде именуваниот амбасадор присуствуваше на „прославата“ организирана од руската амбасада на она што го Русите го нарекуваат Ден на победата, на 9 мај во Скопје.
На собирот, кој се одржа пред споменикот поставен за време на мандатот на поранешниот градоначалник на Центар, Саша Богдановиќ кој, исто така присуствуваше на прославата, во својот военохушкачки говор, рускиот амбасадор Баздникин кажа дека „руската војска ќе донесе ред во Украина“ во која, според него, „владеат нацисти“ и дека Западот ги штити. Говорот претставуваше отворена пропаганда на војната, што е во спротивност со дипломатските стандарди, но сепак не му претставуваше проблем на Јачимовиќ да го поддржи со своето присуство, за што се пофали и на веб – страната на Амбасадата на БиХ ви Скопје. На церемонијата, на малата група претставници од дипломатскиот кор во земјава, покрај босанскиот, ѝ се придружија уште само дипломатите на Србија и Кина, заедно со дваесетина локални путинисти, меѓу кои и веќе споменатите Ноќни волци кои организираа испраќање на руските дипломати протерани од Северна Македонија.
Драган Мишев (ЦивилМедиа)
