Автократите и новата контрола врз медиумите и на влијанието на јавното мислење

На Светскиот ден на слободата на медиумите (3 Мај), вестите се полни со списоци на затворени и убиени новинари ширум светот, од Белорусија до Мјанмар. Важно е да се оддаде почит на таквите жртви. Но, исто така, време е да сфатиме дека на аналитичарите и на креаторите на политиките им се потребни нови рамки за разбирање како новата генерација авторитарни лидери го задушува критичкото известување, без прибегнување кон апсења или физички напади врз новинари.

Денешните автократи и претенденти – како што се поранешниот американски претседател Доналд Трамп и италијанскиот премиер Џорџија Мелони – се внимателни да избегнат мерки што потсетуваат на насилните диктатури од 20 век во нивните напори да ја освојат и зачуваат власта. Наместо тоа, тие го применуваат она што социолозите Сергеј Гуриев и Даниел Трејсман го нарекуваат модел на „спин диктатор“. Тоа е пристап кој се потпира на контрола на протокот на информации: автократските режими ќе организираат избори – кои можеби ќе бидат дури и слободни – но прво ќе се осигураат дека тие не се фер. За таа цел, тие го манипулираат полето на политичката борба со тактики како што се законодавни мерки кои ги намалуваат изгледите на опозициските партии или контролата на медиумската сцена.

Во режими кои избегнуваат директна репресија, едностраното обликување на јавното мислење е клучен предуслов за победа на изборите. Сепак, иако е точно дека „медиумите“ се на удар, не е корисно да се размислува за медиумската сфера како единствена цел. Додека автократите развиваат нови тактики, зборувањето за „медиуми“ воопшто е граматичка, концептуална и – пред сè – политичка грешка. Потребно е попрецизно разбирање за тоа како денешните автократи го контролираат јавното мислење со примена на различни техники на три различни цели: индивидуални новинари, медиумите како колективен чинител и сопственици на медиумски организации.

***

Авторитарните лидери и нивните овозможувачи развија и му покажаа на светот повеќекратни тактики за контрола или замолчување на новинарите. Груб и едноставен начин да се постигне ова е преку судска постапка. На пример, екстремната десница Мелони – пофалена од некои коментатори за нејзината наводна умереност откако ја презеде функцијата – успешно го тужеше истакнатиот истражувачки новинар Роберто Савијано за клевета, откако тој критички напиша за неа и за Матео Салвини, друг лидер на екстремната десница. Казната беше само 1.050 долари – и беше суспендирана – но таа акција испрати јасна и заканувачки порака до сите новинари во Италија.

Лидерите, исто така, ги заплашуваат новинарите на помалку формални и многу поподмолни начини. Една вообичаена тактика е систематското дискредитирање на наводно пристрасно известување за нивните администрации. Ова ги принудува новинарите под голем политички притисок да го практикуваат она што медиумскиот критичар Џеј Розен го нарече „барање светилиште“ наместо барање вистина: во обид да ги спречат обвинувањата за пристрасност, медиумите им даваат простор на сите гледишта како еднакво вредни – познати во Соединетите Американски Држави како „и двете страни“. Во нормални околности, ова е практика достојна за почит. Но, на овој начин, простор се дава и на прото-авторитарните, псевдонаучните или маргиналните гледишта, вклучително и оние што ги одржуваат во живот само лобистите и посебните интереси. (Добар пример е негирањето на климатските промени.)

Познати се и ситуации кога менаџментот на една новинска организација потклекнува на влијанија, како што покажува примерот на неславното интервју со Трамп во емисијата „Town Hall“ на CNN, многу критикувано и во мрежата. Новото раководство на CNN беше загрижено дека мрежата ги губи конзервативните гледачи. За да го поправи тоа, Си-Ен-Ен одлучи да го интервјуира Трамп пред публика која се покажа дека се главно негови поддржувачи. Следуваше целосен распад на новинарството, прво на индивидуално ниво (модераторката Кејтлан Колинс не му беше дорасната на Трамп), а потоа и на институционално ниво (Си-Ен-Ен практично емитуваше реклама за изборната кампања на Трамп во 2024 година).

Лекцијата треба да биде јасна на сите: традиционалната новинарска етика, рамнотежа и објективност се користат како оружје од авторитарни лидери. Обидувајќи се да докажат дека се невини, новинарите ја прифаќаат нивната игра – и обично губат. Тоа не значи дека политички опасните лица треба целосно да бидат исклучени од пријавување, туку само да не им се дозволи да зборуваат под услови што тие ги одредуваат. Не треба да им се дозволи да избираат агенда или опкружување за интервју и треба да се соочат со новинари кои поставуваат тешки прашања, а не со оние кои ќе се задоволат со скандалозни изјави кои го зголемуваат рејтингот.

Антидемократските лидери, исто така, научија како да ги напаѓаат медиумите како колективен актер. Еден од начините на кои го прават тоа е со сеење поделеност меѓу новинарите. Иако новинарите се во конкурентна врска, пожелно е тие да имаат заеднички етос на држење на одговорност од моќните и пронаоѓање на она што американскиот новинар Карл Бернштајн го нарече „најдобрата достапна верзија на вистината“. Помалку очигледно, тој етос треба да вклучува и колегијална солидарност, така што нападот врз еден се сфаќа како напад врз сите.

Но, во Соединетите Држави, тој вид на солидарност е поткопан. Во тактиката што ескалира во 2020 година, Трамп таргетираше поединечни дописници од Белата куќа, ги исмеваше, ги клеветеше, одбиваше да им одговори или дури бараше од нив да ја напуштат просторијата. Како искусен натпреварувач во реалните шоуа, Трамп уживаше во спектаклот на расправии со новинарите, особено со жените. (На Кејтлан Колинс еднаш и беше забрането да присуствува на прес конференциите поради незгодни прашања.) ​​Другите новинари можат да продолжат да соработуваат и да станат жртви на политиката на Трамп раздели и владеј, или може да се обидат да ги бранат медиумите како колектив – на пример, со напуштање на конференцијата и се согласува со строги правила за идна соработка со Трамп. Тие ја избраа првата опција.

Автократските лидери, исто така, ја ослабуваат седмата сила како колективен актер со тоа што одбиваат да одржуваат редовни прес-конференции. Нарендра Моди никогаш не одржал самостојна конференција како премиер на Индија. Наместо тоа, се потпира на разработен култ на личноста што го гради преку масовни собири и софистицирана употреба на социјалните медиуми. Мелони исто така избегнува прес-конференции и претпочита да комуницира со јавноста преку внимателно одбрани видеа. Во минатото, професионалните новинари им беа незаменливи на политичарите; денес може да се заобиколат преку социјалните мрежи.

Конечно, автократите го спречуваат нормалното функционирање на медиумските организации со напаѓање на нивните сопственици. (Фразата „инвестициски медиумски организации“ звучи грубо, но тоа е неопходно, имајќи предвид дека многу професионални медиумски организации немаат никаква врска со она што Френсис Кернкрос го опиша како „вести од јавен интерес“ во извештајот за новинарството во ОК). Јавните служби можат да се полнат со партиски кадри, тајкуните можат да купуваат медиумски организации и да ги потчинат на властите, а властите да вршат притисок врз медиумските куќи со даночни истраги.

Понекогаш лидерите ги замолчуваат критичките медиуми на начини на кои е тешко да се следат. Така, во 2014 година австриската компанија „Виена Капитал Партнерс“ го купи „Непсзабадсаг“, водечкиот унгарски опозициски весник и регистрираше компанија што ќе ги застапува нејзините интереси во Унгарија. Во 2016 година, филијалата го затвори весникот наведувајќи финансиски причини. Но, новинарите кои работеа таму се сомневаат дека Орбан стои зад сето тоа.

Понекогаш лидерите ги замолчуваат критичките медиуми на начини на кои е тешко да се следат. Така, во 2014 година австриската компанија „Виена Капитал Партнерс“ го купи „Непсзабадсаг“, водечкиот унгарски опозициски весник и регистрираше компанија што ќе ги застапува нејзините интереси во Унгарија. Во 2016 година, филијалата го затвори весникот наведувајќи финансиски причини. Но, новинарите кои работеа таму се сомневаат дека Орбан стои зад сето тоа.

Авторитарните лидери со построга контрола или поголемо геополитичко влијание имаат тенденција да бидат уште побесрамни. Така, во 2009 година, турските даночни власти ја казниле Медиа Групацијата Доган со 2,5 милијарди долари за наводна даночна измама, откако владата на тогашниот премиер Реџеп Таип Ердоган го обвини нејзиниот основач Ајдин Доган дека ги користи медиумите за клевета на државната администрација. Ердоган тврдеше дека нема контрола врз случајот, но многу коментатори во Турција ја толкуваа одлуката како политички потег за замолчување на критичките медиуми. На крајот, Доган ги продаде своите медиумски куќи, вклучително и популарниот ТВ канал CNN Turk, на конгломерат кој се занимава со градежништво и недвижнини, а исто така го фаворизираше Ердоган.

Не постојат лесни решенија за спротивставување на ваквите напади, особено кога тие се претставени како финансиски мотивирани. Во пракса, медиумскиот плурализам е тешко да се измери и уште потешко да се промовира. (Добро е позната изјавата на американскиот новинар А. Џеј Либлинг дека слободата на печатот постои само за сопствениците на куќите на весниците). На пример, странските медиумски организации може да одбијат да соработуваат со олигарси поврзани со автократски режим, а демократските влади може да ги охрабрат да го сторат тоа.

***

Кога развиваат нови тактики, денешните сили мора да се грижат да ја зачуваат можноста за веродостојна негирање. Либералните блогери сè уште можат да го критикуваат Орбан, па дури и истражувачкото новинарство донекаде се толерира во Унгарија. Некои од критичките медиуми со слаб тираж преживеаја во Турција. Но, во најрепресивните режими, телевизијата и локалните весници се главно контролирани од владите кои се обидуваат да го контролираат јавното мислење и сè почесто користат дезинформации.

Во 1990-тите, многу луѓе на Запад живееја во илузија дека само демократиите се способни да учат од искуство, додека автократиите не се способни да учат од грешките од минатото и затоа ќе завршат како Советскиот Сојуз. Три децении подоцна, јасно е дека згрешиле: автократите учат од историјата и развиваат нови репресивни техники кои не личат како такви.

Се разбира, не треба да се оди од крајност во крајност и да се претпоставува дека денешните автократи се непобедливи. Но, за да им се спротивставиме и да ги поддржиме „медиумите“, мора да ги видиме разликите помеѓу зајакнувањето на издржливоста на индивидуалните новинари, зајакнувањето на медиумите како колективен чинител и економската и правната одржливост на независните медиумски организации.

Форин полиси, 03.05.2024.