Skip to content
Едната опција е ВМРО-ДПМНЕ да владее со албанските партии (албанскиот опозициски блок, но ако се недоволни за мнозинство – и македонските партии). Друга е политичката нестабилност и нови избори. Третата опција – СДСМ во коалиција со сите албански партии – се чини се помалку возможна по поразот од Стево Пендаровски во првиот круг од претседателските избори
Натписот во центарот на Скопје „Бугарите во уставот е предавство“, поставен пред Офицерскиот дом од времето на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците, чија реставрација е вклучена во контроверзниот проект „Скопје 2014“, ги илустрира противречностите во македонската политика.
Вклучувањето на Бугарите во Уставот на Северна Македонија беше една од жешките теми по усвојувањето од Скопје на т.н. Францускиот предлог од 2022 година кој покажа можен излез од зрелиот спор со Софија. Во летото 2023 година, како што процедурата за промена на уставот беше формално преземена од парламентот, работата на неа пропадна и никогаш не продолжи. Со одбивањето на опозициската ВМРО-ДПМНЕ, владејачката партија не успеа да обезбеди мнозинство од две третини од пратениците.
Во екот на кампањата за парламентарните избори за една недела – и неколку дена по првиот круг на претседателските избори – ова прашање не е видливо на агендата на политичарите.
„Би рекол дека дефинитивно темите за Бугарија и уставните измени не доминираат во овој дел од кампањата“, изјави за Дневник Димитар Николовски, извршен директор на центарот „Еуротинк“ во Скопје. „Но во одредени моменти се споменува и овој проблем“.
“Реториката за Бугарија е присутна релативно малку во кампањата”, изјави поранешниот премиер Лубчо Георгиевски во Скопје неколку дена пред почетокот на парламентарната кампања.
Според него, ниту во СДСМ не зборуваат многу за уставните измени.
„Веројатно некои структури ги убедија дека ако ја ажурираат бугарската тема, ВМРО-ДПМНЕ ќе добие повеќе гласови“, вели Георгиевски.
Неговата ВМРО-НП избра да коалицира со СДСМ и покрај, според неговите зборови, нејзините слабости во економијата, корупцијата и правдата.
„Како основач и долгогодишен претседавач на ДПМНЕ, пологично е да бидеме во коалиција и има членови кои не притискаат, но ВМРО-ДПМНЕ не го исполнува условот да престане со антибугарската реторика, продолжи тој. Ако нешто го разликува СДСМ, тоа е тоа што ги има јасно дефинирано своите позиции за евроатлантските интеграции, а на ДПМНЕ се нејасни“.
Дали релативниот молк на партиите се објаснува со замор од разговорите за Бугарија? „Да, вели Георгиевски, но партиите веќе се одлучија за темата. Тогаш, ако партиите не и придаваат најголемо значење на темата, кои се непознатите кои ќе одлучуваат дали ќе се направат уставните промени од новата влада? Одговорот на ова прашање „Дневник“ го побара од двајца поранешни премиери, партиски претставници и експерти.
Колку пратенички места ќе имаат ВМРО-ДПМНЕ и ЗНАМ?
Тоа што е кажано не значи дека не се спомнува уставот. Во македонскиот блок заедно со СДСМ, само помали формации ги поддржуваат амандманите. Вака не мислат нивните поранешни соработници . Меѓу оние што во оваа или онаа форма се спротивставуваат на амандманите во сегашната форма се ВМРО-ДПМНЕ, „Левица“, ЗНАМ („За наша Македонија“, кои се отцепија од СДСМ во последните две години); Велат дека не се подготвени да платат никаква цена и да се натпреваруваат во реторика. Лидерот Максим Димитриевски на претседателските избори освои 9 отсто. Според Георгиевски, покрај личното препукување со СДСМ, „90 отсто од неговата програма се однесува и на антибугарската позиција“. Димитриевски сака да го одложи ефектот на промените додека Северна Македонија не влезе во ЕУ.
Димитриевски најави дека измените на Уставот треба да стапат на сила „со задоцнето правно дејство“ – кога Република Северна Македонија ќе стане полноправна членка на ЕУ. Според него, тоа би било „во интерес на зајакнување на меѓусебната доверба и подобрување на билатералните односи со Бугарија“.
Лидерот на ВМРО-ДПМНЕ, Христијан Мицкоски, на почетокот на кампањата повика неговата партија, ЗНАМ и „Левица“ да не разменуваат удари пред избори. И „Левица“ зборува против амандманите, но најрадикално: партијата со двајца пратеници и шанса да ги удвои (според анкетите) тврди дека сите без неа всушност ги поддржуваат уставните измени и ќе гласаат за нив. Тој ја повторува старата теза дека Северна Македонија ќе се „бугаризира“ со амандманите и инсистира дека ВМРО-ДПМНЕ ги договорила амандманите по изборите.
Идејата дека ВМРО-ДПМНЕ само чека на избори за да гласа „за“ уставните измени по доаѓањето на власт е стара теза. Таква а е и тезата дека ВМРО-ДПМНЕ ќе поддржи амандмани пред формирање влада. Мислењата не се еднонасочни.
„Ја знам таа приказна“, рече Георгиевски, потсетувајќи дека и поранешниот премиер Зоран Заев ветил дека нема да има отстапки кон Грција. „Може да се случи. Но, ДПМНЕ толку често повторуваше во оваа кампања дека нема да ги вклучат Бугарите, што не знам како ќе го вратат тоа назад“, рече тој.
„Можно е ДПМНЕ да направи салто мортале. Каква ќе биде реакцијата на нивните гласачи, не знаеме, но оваа опција постои“, рече Лубчо Георгиевски, поранешен македонски премиер.
Политичкиот ќорсокак, доколку не може да се формира влада, може да ја натера ВМРО-ДПМНЕ да се приклони кон промените, се вели во друга теза.
„Очекувам успешно гласање за уставните измени по изборите, во уставно загарантираниот рок, но најдоцна 6 месеци по изборите“, вели поранешниот премиер Владо Бучковски. „Зошто, затоа што ова се избори за европската иднина на Македонија“.
„Доколку нема договор за уставните измени и продолжување на преговорите за членство во ЕУ пред формирањето на новата влада, големи се шансите до крајот на годината да одиме на нови избори, додаде Бучковски.
Предизборна аритметика
Заедно со Албанците (практично задолжителен коалициски партнер) ЗНАМ и „Левица“ ќе вршат притисок врз Мицкоски ако ги сака за коалициони партнери.
„Прашањето за „бугарскиот диктат“ се чини дека најмногу ги загрижува поддржувачите на „Левица“ и на ЗНАМ“, вели Димитар Николовски. „Кај другите партии преовладуваат прашањата на економијата, корупцијата и други. Кај ВМРО-ДПМНЕ доминира прашањето за заробената држава од ДУИ, а тоа оттргнува многу гласачи на пример да не гласаат за СДСМ.Би рекол дека „бугарскиот диктат“ ќе биде далеку од тоа да биде одлучувачко прашање за гласачите на овие избори, заклучи Николовски, извршен директор на Евротинк.
Дали ќе има уставни измени зависи од парламентарното мнозинство и како од него ќе се формира новата коалиција. Опциите изгледаат вака:
Едната опција е ВМРО-ДПМНЕ да владее со албанските партии (албанскиот опозициски блок, но ако се недоволни за мнозинство – и македонските партии). Друга е политичката нестабилност и нови избори. Третата опција – СДСМ во коалиција со сите албански партии – се чини се помалку возможна по поразот од Стево Пендаровски во првиот круг од претседателските избори, на кој актуелниот шеф на државата доби двојно помалку гласови од Гордана Силјановска-Давкова.
Сепак, Силјановска изгледа се обидува да се дистанцира од темата. На прашањето на „Слободна Европа“ како Скопје да ги продолжи преговорите без уставните амандмани, таа одговори дека ако однапред се изрази поддршка за амандманите, тоа би било како прекинување на работата на парламентот; дека ниту таа ниту кој било друг претседател не можеше да вети такви промени. Во исто време, доколку пратениците гласаат за промени, таа ќе ја почитуваше одлуката.
Колку пратеници ќе има ВМРО-ДПМНЕ? На телевизиите, во редици, на маса – сите бројат места. Секој пратеник ќе биде важен. Ако има помалку од 48 пратеници (во моментов има 44) или повеќе (во 2016 година под Никола Груевски освои 51), ќе биде потешко да се формира кабинет само со албанската опозиција, бидејќи таа ја исклучува Демократската унија за интеграција ( ДУИ). Мицкоски во неделата ја виде коалицијата со ВЛЕН како идна влада на Северна Македонија и увери дека ќе има мнозинство, судејќи според резултатите од претседателските избори, кои Силјановска и Таравари ги постигнаа заедно.
Вага во албанскиот блок
За разлика од партиите во македонскиот блок, оние од албанскиот блок својата предизборна реторика делумно ја базираат на темата на амандманите, бидејќи тие го отвораат патот кон ЕУ.
„За нас е прифатливо тоа што е напишано во преговарачката рамка“, вели во разговор за „Дневник“ Арта Билјали-Зендели, пратеничка од ДУИ. Она што го кажа ВМРО (за одложување или повторно преговарање – забелешка ур.) не пишува во неа. Се надеваат на одредени промени во преговарачката рамка. Да бидеме искрени: ако успеат да го променат или додадат, ќе им кажам: извинете, бевте во право. Но, јас сум убедена дека рамката не може да се смени. Директно ги прашав дипломатите од ЕУ дали може да се смени. Одговорот беше: не, не може“.
Албанскиот блок е разбиен од внатрешните пресметки оваа година, бидејќи обединетите опозициски партии ја оспоруваат доминацијата на власта на ДУИ. Има консензус за едно: приоритет на Албанците се уставните измени. Секојдневните проблеми (низок стандард, сиромаштија, миграција, антикорупција и владеење на правото), според нив, можат да се решат на патот кон ЕУ. ДУИ дури ја започна својата кампања со симулирање на конститутивна седница на идниот парламент, на која се гласа за уставните измени.
„Нашиот став е јасен бидејќи уставните измени го отвораат патот кон ЕУ. Разбираме дека преговарачката рамка не е од Бугарија, туку од 27 членки на ЕУ. Не можеме да бидеме дел од влада која ќе го запре патот на Северна Македонија кон ЕУ. Мислам дека тоа ќе биде нашата црвена линија“, нагласи Арта Билјали-Зендели. Но, договорот завршува тука.
ДУИ ја напаѓа коалицијата ВЛЕН дека е премногу флексибилна и се подготвува да владее со ВМРО-ДПМНЕ, а како одговор слуша обвинувања дека покажаната непоколебливост е лажна.
„ВМРО-ДПМНЕ знае дека сите албански партии сакаат уставни промени. Но, Албанците имаат една изрека: кога цртаме веѓи, не треба да вадиме очи. Сакаме Македонците да се чувствуваат удобно, а Бугарите да влезат во Уставот“, рече во разговор за „Дневник“ Африм Гаши, лидер на „Алтернатива“ (дел од ВЛЕН).
„Сметаме дека идната влада заедно со ВМРО-ДПМНЕ и ние, албанската опозиција, интензивно ќе работиме да се најде решение, да се случат уставните измени“, додаде Гаши.
„Не гледаме проблем Бугарите да бидат во Устав, ова не го загрозува идентитетот на Македонците, но ние живееме заедно и важно е тие да не се чувствуваат загрозени, ние ги браневме за Грција, а сега за Бугарија.Ваквите разговори лесно можат да се претворат во меѓусебни напади. Гарантирам дека ДУИ нема да ги направи уставните измени доколку направи влада со ВМРО-ДПМНЕ. Ќе се пазари нејзините членови да не одат во затвор“, порача Гаши.
ДУИ ги отфрла ваквите критики и предлага влада на национален спас поради уставните измени, што противниците не ги прифаќаат. Навистина, во позицијата на ВЛЕН се слушаат различни пораки. Доколку Гаши ги прифати амандманите, Таравари како неформален лидер зборува за шест месеци време за гласање за уставот (на почетокот на април зборуваше за рок до 15 септември). Ако партиите решат да чекаат (месеци) за формирање на кабинет, ќе почнат да се приближуваат до локални избори во 2025 година. Со ова се продолжува времето за усвојување на амандманите за година и пол. А, веќе помина повеќе време од гласањето на францускиот предлог во парламентот.
„Нема да учествуваме во влада по секоја цена“, изјави за Слободна Европа Изет Меџити, лидер на Демократското движење (дел од ВЛЕН).„Овде сме подготвени да разговараме заедно и да си помагаме за овие бугарски барања да бидат последни“, додаде тој.
Оваа година, обединувањето на албанската опозиција со помош на премиерот на Косово, ја прави политиката чувствителна тема пред изборите. „Уставни измени“, одговара човек во ресторан во центарот на Тетово, на прашањето што му е најважно на изборите. Тој и неговите пријатели на масата сакаат промена на власта бидејќи стравот од косовскиот премиер Албин Курти според нив бил претеран и пропаганда.
Во едно кафуле во близина на еден од големите маркети, продавачот е изненаден што овде дошол странец, од каде сите си заминуваат. Тој смета дека спасот за Северна Македонија е само во ЕУ, но и дека е време земјата да проба „нешто ново“ на власт. Другите не сакаат да кажат толку многу.
Сепак, она што мисли албанскиот блок ќе биде важно: ако албанските партии на изборите на 8 мај се покажат посилно отколку на парламентарните, нивните гласови би тежеле повеќе во текот на разговорите со ВМРО-ДПМНЕ за коалиција (и промените на устав). На прв поглед зависи и кој дел од албанскиот блок, но всушност преку него ќе биде силен и притисокот од САД.
„Можни се уставни промени пред формирањето на новата влада“, изјави американската амбасадорка Ангела Агелер во интервју за ТВ21 на почетокот на месецот.
Каде е Бугарија? Дури и да не е најважното прашање на македонските избори, судбината на уставните измени повторно го наметнува прашањето дали Бугарија може да направи нешто за да помогне побрзо да се излезе од кризата, во интерес и на Софија и на Скопје. И за ова мислењата се поделени.
„Бугарија може да направи сериозен чекор кон подобрување на атмосферата во Македонија во очекување на уставните измени, доколку почне да ги спроведува пресудите на Европскиот суд за човекови права кои овозможуваат право на здружување на повеќе организации на Македонци кои се државјани на Република Бугарија “, изјави поранешниот премиер Владо Бучковски.
„Освен ЕУ и САД, малку треба да помогне и Бугарија“, изјави Африм Гаши, лидерот на „Алтернатива“. Запрашан што мисли, тој објаснува:
„Бугарија мора да разбере дека има нов контекст во Македонија ако сакаме уставни промени, ако сакаме да бидеме пријатели. Ако се забарикадираме за некои прашања и одбиеме да разговараме за нив, тоа не е многу политичко. Со соседите треба да разговарате цело време, дури и кога сте се договориле дека има нов момент за да се најде решение. Никогаш не сме биле во полоши услови, а тоа не е здраво ниту за Македонија, ниту за Бугарија. Јас сум поддржувач на зближување, но не по цена да се наруши идентитетот на ниту еден. Албанците немаат проблем со Македонија и Бугарија, но ние се гледаме како посредник за подобрување на овие односи“, порача Гаши.
“Мислам дека ова е враќање назад или стоење во место“, рече пратеничката од ДУИ Арта Билјали-Зендели за потребата Бугарија да се вклучи во нов дијалог. „Можеме да продолжиме милион приказни за овие 4 години со Бугарија, Грција, Србија, со сите соседи, но тоа не помага Само изгубивме време со Грција во 2008 година, кога беше подготвена поканата за НАТО, но тоа не се случи со многу подобра понуда од онаа што ја имавме пред 2018 година. Изгубивме 10 години со слични приказни“.
„Дневник“ бараше претставници на ВМРО-ДПМНЕ, но не можеше да разговара – ниту официјално, ниту неофицијално со нив за оваа и за други теми од изборите до објавувањето на написот. (Дневник.бг / Независен)
