Чудниот случај на иранско влијание во Албанија

Русија и Кина често ја доминираат дебатата за странското влијание на Западен Балкан, но во Албанија, вмешаноста на Иран предизвика тензии низ целиот политички спектар.

Алис Тејлор*

Неколку метри од Амбасадата на САД во центарот на Тирана, дрско црно графити го гребе портокаловото фасадно ѕидче до конзуларниот влез: „MEK – ALBANIA HATES YOU 2025“. На следната улица, со црвена боја пишува: „Down with Rajavi 2025“. Иако напишани на англиски, нивното значење го разбираат само Албанците и мал број странци кои ја познаваат Народната муџахединска организација на Иран (MEK).

Кои се MEK?

Со години, MEK претставува раздорна сила во Албанија, предизвикувајќи немир меѓу новинари, граѓанското општество и судовите. Формирана во 1965 година, оваа иранска дисидентска група доби значајност по Иранската револуција во 1979. Спротивставени на режимот на врховниот лидер Али Хамнеи, тие ја споија шиитската исламска идеологија со револуционерен марксизам, ветувајќи соборување на власта.

И покрај нивната бројност, сојузот со Ирак за време на Ирано-ирачката војна и врските со Садам Хусеин, нивните амбиции згаснаа. Лидерот Масуд Раџави проповедаше демократија, но беше вмешан во бомбашки напади, додека неговите следбеници беа жртви на одмазднички убиства и егзекуции. Протеран во Париз, Раџави и групата беа истерани во 1986 година по барање на Иран, и се префрлија во логорот Ашраф во Ирак. Во 2002 година, воено крило на MEK потпиша примирје посредувано од САД и беше разоружано. Од 1997 до 2013 година, ЕУ, Велика Британија, САД и Канада ја етикетираа организацијата како терористичка, а критичарите ја осудуваа за „култ на личноста“ и терористички тактики – што MEK го негира.

Во 2003 година, Масуд исчезнува непосредно пред инвазијата на Ирак. Некои велат дека е убиен, други дека се крие од иранскиот режим. Контролата ја презема неговата сопруга Маријам.

MEK во Албанија

Во 2016 година, САД ја организираа релокацијата на 3.000 членови на MEK од Ирак во комплекс на 30 минути оддалеченост од Тирана, финансирано со 20 милиони долари преку Агенцијата на ОН за бегалци и, според новинари, десетици милиони долари американска и европска поддршка. Во 2019 година, жена што се претстави како активистка за женски права ме контактираше преку социјални мрежи и ме покани на настан во Камп Ашраф 3. Иако некои ме убедуваа поинаку, сепак решив да одам.

На влезот, приватни чувари со автоматски пушки ги проверуваа сите возила. Патот беше украсен со ирански знамиња и златни лавови, а на крајот имаше безбедносен шатор со скенери и метални детектори. Ми ги одзедоа карминот, пудрата, цигарите и запалката, со ветување дека ќе ги добијам по излезот. Сакав да го задржам телефонот бидејќи имав новороденче дома, па по напорни преговори ми дозволија, со услов да го исклучам интернетот – што не го сторив.

Жени во темносини костуми и бордо хиџаби ме поздравуваа со ракување и бакнежи на образ, додека мажи со мустаќи, во костуми без вратоврски, ги избегнуваа жените.

Од контролната точка, минибуси не водеа низ „градот”. Покрај рид, чисти бели куќички со имиња на улици, цвеќиња и велосипеди ја создаваа сценографијата.

Се паркиравме пред објект сличен на авионски хангар, под силно обезбедување. Внатре, магацин со околу 3.000 лица седнати во редици. На сцената: снимки од борбата на MEK, ликот на Маријам Раџави и иранското знаме. Седењето беше поделено според пол, со строги кодекси на облекување.

Над 100 обезбедувачи и жени во униформи и хиџаби се грижеа за редот. Илјадници луѓе мавтаа со ирански знамиња, скандирајќи пред секое излагање. ВИП местата беа резервирани за политичари и поранешни воени личности од САД, Велика Британија, Франција, Германија, Саудиска Арабија – претставници на 47 земји. Камери од горе ја комплетираа сцената како ТВ продукција.

Извор: freepik.com

Настанот го отвори Маријам Раџави во тиркизен свилен костум и хиџаб, говорејќи за женски права, демократија и соборување на режимот. Публиката беше во транс.

Меѓу говорниците беа Руди Џулијани, Џо Либерман, Ингрид Бетанкур, генерал Џејмс Конвеј, Линколн Блумфилд и пратеник Метју Офорд – сите го осудуваа Иран и ги славеа MEK како „борци за слобода“. Наводно, овие говорници добиваат по неколку стотици илјади долари.

Кога открија дека сум новинар, не само активист, моите домаќини станаа внимателни. Бев придружувана до излезот и веднаш заминав.

Потоа добивав постојани покани да се вратам. Кога одбив, контактот ме повика 15 пати по ред, па од други броеви. По блокирањето на нејзиниот број, добивав пораки од повеќе Фејсбук профили.

Новинари на нишан

По објавата на мојата статија за моето искуство на настанот, следеше кампања на закани и навреди од анонимни Твитер профили со ирански имиња, кои се претставуваа како борци за демократија. Една вечер забележав двајца мажи во автомобил пред мојот дом, облечени како од логорот Ашраф. Викнав полиција, која постави цивилна заштита околу мојот дом неколку ноќи.

И други новинари поминаа слично. Истражувачки стории, со проверени извори, беа отфрлани или прикажани како иранска пропаганда. Оние што зборуваа за киднапирања, тортура, исчезнувања и ропство, беа мета на жестоки закани и напади. MEK ги негира сите обвинувања.

Гардијан праша: дали се тие терористи, култ или борци за демократија? Њујорк Тајмс нивните настани ги нарече „пропагандни сеанси“.

Во Албанија, критиката кон MEK речиси исчезна поради страв од реперкусии.

Проблемите на MEK продолжуваат

До неодамна, MEK имаа заштита од САД, ЕУ, Велика Британија и албанската влада. Но во јуни 2023 година, албанската полиција упадна во кампот по налог на Специјалниот суд за борба против корупција и организиран криминал, сомневајќи се за терористички и сајбер активности. Имаше еден загинат и над 100 повредени.

Министерот за внатрешни работи Бледи Чучи ја осуди „нетолерантната агресија“ на MEK врз полицијата: „Жалам што Албанија, која им даде засолниште, заштита и помош, сега доби ваков одговор. Над 3.000 дена беа безбедни под нашата гаранција,“ рече тој.

MEK одговори со жестока реторика, обвинувајќи за кршење на човековите права. Нивни членови, кои ретко добиваат дозвола да зборуваат со медиуми, рекоа дека полицијата сакала да им одземе компјутери и сервери, што ја ескалирало ситуацијата.

MEK тврди дека негативниот публицитет е дело на Иран. Некои велат дека рацијата е предупредување од Албанија за да престанат со тајни онлајн активности. Други сметаат дека тоа е подготовка за евентуално протерување.

Иранскиот режим возвраќа

Иран со години се обидува да влијае врз Албанија, таргетирајќи новинари и поединци што ги критикуваат MEK. Критичари се покануваат на патувања во Техеран, а нивните текстови се шират преку про-ирански профили.

Но, Иран има малку влијание. На 7 септември 2022, премиерот Еди Рама објави прекин на дипломатските односи со Иран поради сајбер-напад. Амбасадата на Иран беше затворена, а дипломатите протерани.

„Во соработка со специјализирани агенции за дигитален анти-тероризам, откривме дека нападот од 15 јули беше државна агресија. Имаме непобитни докази дека го организираше Исламската Република Иран,“ изјави Рама.

Сајбер-нападот ги сруши владините веб-страници, ја хакираше е-поштата на Рама и предизвика долготрајни проблеми. Експерти од ФБИ, НАТО и американска безбедносна фирма потврдија иранска вмешаност.

Колку е силно иранското влијание?

Иран користи сајбер напади, дезинформации и културна пропаганда, вклучувајќи антизападна реторика и дискредитација на ЕУ и НАТО, како и претставување на Албанија како марионета на САД. Овие наративи се „туркаат“ и преку кампањи на социјалните мрежи предводени од анонимни профили и илјадници анонимни постови. Но, Албанија останува цврсто про-западна, па влијанието на Иран е ограничено.

Во регионот, Иран има активности во Босна и Херцеговина и Србија. Во БиХ, Институтот Ибн Сина промовира шиизам и антизападни наративи, но сунитското мнозинство и влијанието од Турција и Заливските држави го ограничуваат нивното влијание. Во Србија, се експлоатира незадоволството од НАТО бомбардирањето, но повторно – со ограничен ефект.

Во Албанија, за сега тишина. Амбасадата останува затворена. А графитите со анти-МЕК пораки сè уште стојат, нешто невообичаено во град каде ѕидовите брзо се чистат од вакви вандализми.

Возејќи покрај кампот на MEK во Манзе, неколку приватни чувари се таму 24/7. Еден локален жител, анонимно, ми рече дека после рацијата ситуацијата е драстично сменета:

„Ништо не се случува таму. Не ги ни гледаме.“

„Но сега, со тоа што се случува во Иран, се плашиме. А што ако нападнат тука, за да ги погодат MEK или Американците? Не ми се допаѓа тоа,“ додаде, триејќи ги рацете.

*Алис Тејлор е новинарка родена во Британија која од 2017 година живее и работи во Тирана, Албанија. Пишува за Exit.al/en, уредничка е на вести и дописник од Албанија и Косово за ЕУ политика и за EURACTIV. Алис го покрива регионот за медиуми како што се DW, BBC, а повремено и за The Times, The Lead, Vice, Open Democracy и Byline Times. Покрај тоа што е новинар, таа е избрана и во Одборот на Сојузот за етика на медиумите во Албанија, и тоа со втор мандат во 2022 година. Својата кариера ја започна во Малта како политички и општествен колумнист пред да работи со истражувачка платформа The Shift News која има добиено бројни награди. Фото од авторката: Јута Бензенберг

Преземено од Республика.еду.мк