Актуелно, Анализи, Свет

Да зборуваме за европска одбрана или за одбрана на Европа

17/03/2024
09:57

Европска одбрана, Европски воени сили, НАТО, НАТО и ЕУ, Одбрана на Европа

Со години се зборува за заедничка армија на ЕУ, но малкумина знаат дека дури и да се формираат заеднички европски сили, тие би биле под контрола на врховниот командант на НАТО во Европа, кој обично е американски генерал. Затоа, Европејците мора да ја преземат одговорноста за одбраната на својот континент, но не со создавање нов систем или формирање на нова алијанса и армија, туку со користење на постоечките инструменти обезбедени од НАТО и самата ЕУ.

Жељко ПАНТЕЛИЌ

Европа е многу работи, но не е воена сила. Поминаа 40 години откако Милан Кундера во есејот „Затвореникот на Западот“ постави прашања на кои и денес немаме одговори во Европа: „Во која средина ќе се реализираат вредностите способни да ја обединат Европа? Технолошки напредок? Пазар? Медиумите? Политика? Дали над ова сè уште постои некој заеднички забележлив идеал?

Европската унија продолжува да страда од егоизмот на земјите-членки, пословично зјапајќи во сопствениот папок и им оддава почит на политичките класи кои избираат да го тргнат полесниот пат со калибрирање на политиките според истражувањата на јавното мислење за да им допаднат на гласачите. Во последните неколку години во сите европски земји истовремено се дебатира и се разговара само за мигрантите, а пред неколку недели и за трактори и гневни земјоделци. Прашањата за заедничката одбрана, војската, безбедносните служби корисни во борбата против тероризмот и организираниот криминал никогаш не се предмет на интерес на пошироката јавност, а камоли тема на јавни дебати или полемики.

Во следната Европска комисија најверојатно ќе имаме комесар за одбрана, но нема да има војска на ЕУ и бази, па не треба да се чудиме ако рускиот претседател Владимир Путин ја извади забелешката на Јосиф Сталин за Папата и Ватикан од нафталин и да го парафразира: „А, колку дивизз има ЕУ“?

За ЕУ одбраната беше егзотична категорија, никогаш не се размислуваше за неа, па логично е да не е вклучена во основните договори на ЕУ. Во следната Европска комисија најверојатно ќе имаме комесар за одбрана, но нема да има војска на ЕУ и бази, па не треба да се чудиме ако рускиот претседател Владимир Путин ја извади забелешката на Јосиф Сталин за Папата и Ватикан од нафталин и да го парафразира: „А, колку дивизз има ЕУ“?

Падот на Берлинскиот ѕид и падот на СССР ѝ овозможија на Европа да живее во еден вид кантијански вечен мир во отсуство на непријатели или потенцијални опасности на нејзините граници или во соседството. Прогресивното намалување на трошењето пари за војската и вооружувањето во ЕУ беше поттикнато од постоењето на американскиот безбедносен штит и нуклеарниот арсенал како гаранција за одвраќање на сите потенцијални агресори.

Сепак, изминатите неколку децении покажаа дека не е можно да се трансформира ЕУ во политичка унија или федерација преку економија, валута и трговија, туку дека одбраната, безбедноста, постоење на заеднички непријател, заедно со стравот што го чувствуваат сите, може да одигра клучна улога во трансформирањето на ЕУ од геополитички вегетаријанец во геополитички месојад, од економска унија во политичка федерација.

Граѓаните на ЕУ се навикнати да ја гледаат државата како давател на услуги (здравство, пензии, образование итн.) и економски и социјален регулатор. Во земјите на ЕУ каде што немаше закани или непријатели на хоризонтот, размислувањето за државата како заштитник на границите, слободата и правата беше излишно.

Членките на ЕУ, особено најважните, Германија, Франција и Италија, „ушушкани“ во најдобриот од сите можни светови (Лајбниц), не сакаа да го видат раѓањето на непријателот на исток. Дури и заземањето на Крим не беше доволно голем студен туш за Берлин, Париз и Рим, коишто ги продолжија како односите со Москва. Затоа денес во Европа нестрпливо ги чекаат изборите за Белата куќа во ноември бидејќи се свесни дека се уште не се подготвени да ја одржат Украина во живот против Русија без САД.

Денес во Европа нестрпливо ги чекаат изборите за Белата куќа во ноември бидејќи се свесни дека се уште не се подготвени да ја одржат Украина во живот против Русија без САД.

Руската инвазија на Украина покажа дека Европа, без Америка, не е во состојба да се одбрани себеси, а камоли другите. Во овој контекст, изјавите на Доналд Трамп за Северноатлантската алијанса и ЕУ, колку и да се сурови, се последниот повик за будење за заспаната Европа. И се чини дека функционира бидејќи нешто се менува на европската страна на Атлантикот.

Европската комисија подготви договор со кој ќе се стават на располагање најмалку милијарда и пол евра за инвестиции во одбраната, како и за воспоставување систем за заедничко купување оружје, како што се практикуваше за вакцини и гас. Европската унија си постави цел до 2035 година најмалку половина од оружјето и муницијата за потребите на Унијата да се набавуваат од членките на ЕУ, што е најава за големи инвестиции во секторот на воената индустрија. Три четвртини од парите одвоени од Брисел за купување оружје за Украина отидоа надвор од границите на Европа, најмногу во САД.

Од друга страна, 18 членки на НАТО веќе ја постигнаа зацртаната цел да издвојат два отсто од БДП или уште повеќе за одбраната и армијата. Не е чудно што Италија и Шпанија не се меѓу ревносните плаќачи, а Германија дури годинава би можела да ги достигне митолошки два отсто од БДП за армијата.

Изјавите на Доналд Трамп за Северноатлантската алијанса и ЕУ, колку и да се сурови, се последниот повик за будење за заспаната Европа. И се чини дека функционира бидејќи нешто се менува на европската страна на Атлантикот.

Европа е изложена на опасности и закани. Тоа не е минлива појава или спој на околности што ќе помине релативно брзо. Тоа значи трајна изложеност на ризици: од војската која доаѓа од Руската Федерација, преку терористичките напади, до неконтролираните бранови на миграција од Африка и Азија. Конфликтот меѓу Русија и Украина ќе заврши со примирје, но нема да се реши и ќе остане да виси како Дамоклов меч над Киев и Источна Европа.

Благодарение на херојската одбрана на Украинците, малку е веројатно дека Русија на краток рок ќе се впушти во нова воена авантура во Европа, пред сѐ кон многу ранливите и геостратешки изложени балтички републики. Така, Украинците купија време за Европа да се вооружи, да се организира и да се подготви за одбрана на нејзините членки. Германската разузнавачка служба (БНД) алармира, оценувајќи ги како веродостојни прогнози дека Русија би можела да ги нападне членките на НАТО во период од три до пет години.

„Ако Украина биде принудена да се предаде, тоа нема да ја задоволи руската жед за нови територии. Ако Западот не покаже јасна волја и способност да се одбрани, Путин нема да ја пропушти можноста да го нападне НАТО“, изјави Бруно Кал, шеф на одделот за надворешни работи на БНД.

Европската унија и нејзините членки се соочени со две судбоносни и комплементарни задачи: да ја спречат Путиновата Русија да ја победи Украина и што е можно поскоро да формираат одбранбен и безбедносен систем, по можност во рамките на НАТО, кој ќе може да застане на нозе и да биде доволно одвраќање за непријателите на Европа без учество или намалено учество на Соединетите Американски Држави.

Францускиот претседател Емануел Макрон ја потресе европската политика, анестезиран од осумдесет години слобода под американскиот безбедносен чадор, со изјавата дека не може да се исклучи испраќањето европски трупи во случај Русија да почне да победува во војната во Украина. Театралните и претерани реакции на некои европски лидери на изјавата на Макрон се рефлекс на расположението во јавното мислење на оние земји кои не сакаат да се соочат со реалноста, како и на дефицитот на харизматични и моќни политичари. Германскиот канцелар Олаф Шолц, според неговите противници, сепак верува дека во иднина ќе биде можно да се воспостави соработка со Русија.

– Шолц, како и мнозинството во неговата партија, не сака да ја затвори вратата за можноста еден ден да започне преговори со Москва. Затоа канцеларот вели „Русија не смее да победи“, а не „Украина мора да победи“. Шолц смета дека Русија сè уште може да игра важна улога за безбедноста на Европа. Не треба да преговараме со Русија, треба да се заштитиме од Русија – изјави Норберт Ретген, истакнат член на ЦДУ и можен нов шеф на дипломатијата доколку демохристијаните се вратат на власт во Берлин.

Шолц вели „Русија не смее да победи“, а не „Украина мора да победи“ и смета дека Русија сè уште може да игра важна улога за безбедноста на Европа. Како „контра“ на Шолц Норберт Ретген од ЦДУ вели „не треба да преговараме со Русија, треба да се заштитиме од Русија“.

Да се умре за Краматорск или Киев, како некогаш за Гдањск? Паралелата е заводлива, но не е точна. За разлика од Полска во сендвич меѓу германските нацисти и руските комунисти, Украина, со финансиска и вооружена поддршка, може да се спротивстави на агресорите од Руската Федерација. Јавното мислење во земјите-членки на ЕУ не е подготвено да испраќа војници, а со оглед на расположението и пропагандата од Кремљ која капиларно се шири на Стариот континент, многу е можно пацифистите да се радикализираат и да станат отворено „путинисти“. Многу е подобро да се испрати финансиска поддршка за Украина за да може да функционира како држава и оружје, бидејќи сè уште има доволно храбри и мотивирани Украинци да ја бранат својата татковина.

Има многу историска иронија во фактот дека околу Франција – земјата што ја поништи идејата за создавање на европска одбранбена заедница пред седумдесет години – може да се појави јадрото на европската заедничка одбрана. Петтата република е единствената што поседува нуклеарно оружје на Стариот континент, покрај Велика Британија, а во случај Американците да го повлечат својот безбедносен чадор. Во таков случај, Франција со својата „force de frappe“ треба да ја заштити Европа од нуклеарни закани. Ако се приклучи Велика Британија, никој од другата страна на Каналот нема да има ништо против.

Постојат неколку големи пречки за создавање на заедничка одбранбена политика на ЕУ и формирање на заеднички воени сили. Првата и можеби најголемата е тоа што за огромното мнозинство граѓани на ЕУ, особено во домородните земји, одбраната никогаш не била гледана како општо добро и сè уште немало, и сè уште постои, свеста дека загрозувањето на безбедноста на една членка е загрозувачко за цела ЕУ.

Источните членки отсекогаш биле свесни за опасноста што доаѓа од Русија, додека остатокот од ЕУ беше, во најмала рака, ноншалантен и незагрижен за тоа. И денес, две години по руската агресија врз Украина, во западните земји на ЕУ имаме релативно голем број граѓани кои се залагаат за „смирување“ или мир, што во нивниот речник значи предавање на Украина. Медитеранските земји традиционално се многу почувствителни на заканите кои доаѓаат од југ, од мигрантски бранови до војни и револуции на Блискиот и Блискиот Исток.

Во договорите на кои се заснова ЕУ не е предвидена заедничка одбрана и затоа ЕУ нема надлежност во областа на одбраната. Делот што само номинално се нарекува „заедничка одбрана и безбедност“ создава конфузија. Зборуваме за политики кои се фокусирани на одржување на мирот во трети земји – како што се мандатите на Еуфор во Босна и Херцеговина или ЕУЛЕКС на Косово или како што беше ангажманот на ЕУ во Авганистан – а не за одбранбената политика на ЕУ. нејзините надворешни или внатрешни граници.

Денеска е можно ЕУ да креира заедничка одбранбена политика, како и да формира сопствена армија, договорите на кои се заснова ЕУ не забрануваат такво сценарио, туку предвидуваат консензус кој реално не е остварлив во догледна иднина. Друг начин за заедничка одбрана е договорот на најголемите и најважните членки за зајакнување на меѓусебната соработка и поврзаност, а истовремено оставајќи ја вратата отворена за другите да влезат во некој подоцнежен момент, како што беше случајот со Шенгенскиот договор или со еврозоната. Меѓутоа, со Макрон во Париз, Шолц во Берлин и Мелони во Рим, треба да се биде голем оптимист и да се верува во неговата изводливост.

Со години се зборува за заедничка армија на ЕУ, но малкумина знаат дека дури и да се формираат заеднички европски сили, тие би биле под контрола на врховниот командант на НАТО во Европа, кој обично е американски генерал. Затоа, Европејците мора да ја преземат одговорноста за одбраната на својот континент, но не со создавање нов систем или формирање на нова алијанса и армија, туку со користење на постоечките инструменти обезбедени од НАТО и самата ЕУ.

Во сегашните околности, ЕУ може да придонесе за зајакнување на одбранбениот систем со користење на надлежностите во областа на внатрешниот пазар и буџетот со цел да се поттикне капацитетот на земјите-членки да произведуваат повеќе оружје и воен материјал во следниот период. На тој пат е и новата стратегија која промовира зајакнување на воената индустрија, развој на меѓудржавни проекти, како во сегментот на производство на оружје и воен материјал, така и во секторот за заеднички набавки.

Европската воена индустрија е многу конкурентна на светскиот пазар, имајќи предвид дека шест членки на ЕУ се на листата на десетте најголеми производители на оружје и воена опрема, веднаш зад САД, Кина и Русија. Затоа, Европа има капацитет и „know how“. Неопходно е да се поврзат во најефикасниот можен систем и да се направат комплементарни на континентално ниво.

Американците имаат многу отворени фронтови на планетата, вклучувајќи го и најважниот во Пацификот со Кина. Ова е причината зошто тие ќе работат на намалување на нивниот ангажман на нашиот континент со цел украинскиот фронт против Русија во голема мера да им се остави на европските партнери.

Американскиот изолационизам не е нов, напротив, тој е тенденција. Вудро Вилсон, претседателот кој ја внесе Америка во Големата војна, ја базираше својата изборна кампања во 1916 година на слоганот „Америка на прво место“, односно сто години пред Трамп. За него не беше проблем да испрати американски војници во Пикардија на северот на Франција да се борат против Вториот Рајх дури и една година подоцна.

Од крајот на Студената војна, сите кандидати на американските избори, почнувајќи од Бил Клинтон, Џорџ Буш Јуниор, Барак Обама и Бајден, им ветуваат на граѓаните дека ќе се концентрираат на внатрешните прашања, а многу помалку на надворешните прашања. Во оваа смисла, Трамп не е исклучок, тој е само погласен и повидлив.

Прашањето не е дали Американците ќе го преиспитаат својот ангажман во Европа, без разлика кој ќе биде новиот американски претседател, единствено непознато е кога и како ќе го направат тоа. За ЕУ би било добро доколку Трамп не победи бидејќи ќе добие повеќе време да се организира и да се подготви за период во кој американското присуство ќе биде драстично намалено. Според сите индикации, Трамп ќе направи сѐ што ќе вети следејќи го начинот на кој го подготвува тимот што треба да ја преземе власта со него во Белата куќа. Овој пат нема да дозволи, како што вели, длабоката држава да го спречи да ги реализира своите планови.

Трамп нема официјално да ги повлече САД од НАТО. Нема потреба да го прави тоа, доволно е да потврди дека нема безусловно да го почитува правилото дека напад на една членка на Алијансата е напад на сите.

Сепак, Трамп нема официјално да ги повлече САД од НАТО. Нема потреба да го прави тоа, доволно е да потврди дека нема безусловно да го почитува правилото дека напад на една членка на Алијансата е напад на сите. Во моментот кога која било земја членка на НАТО не е сигурна дека САД ќе ја бранат, НАТО како што го знаеме повеќе нема да има смисла. Тогаш Европејците ќе се соочат со голем тест: дали можат и сакаат да го пополнат празниот простор што Америка ќе го остави во одбранбено-безбедносниот систем?

Заминувањето на Америка би значело враќање сто години наназад, во 1920-тите кога, по Вилсон, американските претседатели Хардинг, Кулиџ и Хувер ја изолираа Америка од остатокот од светот. Без американското присуство на континентот, ризикот ЕУ да се подели ќе биде многу поголем и ќе се отвори патот за остварување на надворешнополитичките соништа на Путин за поделба на Европа во зони на интерес на големите сили. Веројатно би имало такви кои би се држеле до Америка – на пример, Трамп не сака да работи со ЕУ, но е многу заинтересиран за билатерални односи со земјите-членки на ЕУ – други би биле на страната на Русија, а други на Кина.

Без американското присуство на континентот, ризикот ЕУ да се подели ќе биде многу поголем и ќе се отвори патот за остварување на надворешнополитичките соништа на Путин за поделба на Европа во зони на интерес на големите сили.

Од сето горенаведено произлегува дека не треба да се зборува за европска одбрана, туку за одбрана на Европа. Ако имаше момент за раѓање на европската одбрана и безбедност, тој момент помина. Европа веќе нема капацитет или политичка волја да се занимава со безбедноста на другите, сега мора да се занимава со сопствената безбедност. Единствениот начин е ЕУ да создаде поголем капацитет да се брани во рамките на постојното НАТО. Потребно е што поскоро да се создадат механизми за функционирање на членките на НАТО во Европа без САД, за да не треперат секогаш кога Американците избираат претседател.

Одбраната на Европа директно зависи од степенот на кохезија на европските држави, не само ЕУ, туку и Велика Британија, Норвешка, Исланд и можеби Турција. Решението е блиската соработка ЕУ-НАТО. Не треба да измислуваме нешто ново, туку да го користиме она што веќе постои, комбинирајќи ги индустриските капацитети на ЕУ и одбранбените капацитети на НАТО. Членките на ЕУ, Велика Британија и Норвешка имаат сѐ што им е потребно за да ја обезбедат безбедноста и безбедноста на целиот континент, само прашање е дали ќе имаат волја да ги искористат и мудрост да се договорат или како што би рекол Достоевски за власта: Да се наведнат и да ја земат.

Изворно: Evropi ne treba odbrana, Evropa mora da se brani – Velike Priče (velikeprice.com)