Европа оди кон пократок работен ден; Македонија засега останува „во полна смена“

Во последната деценија просечната работна недела во ЕУ се скрати за околу еден час, а разликите меѓу земјите се драматични: од 32,1 час во Холандија до 39,8 часа во Грција, додека Турција, како кандидат за членство, предничи со 43,1 час. Јужна и Источна Европа, вклучувајќи ги Грција, Бугарија и Србија, сè уште работат најдолго. На спротивниот крај се северните и западните земји со силни синдикални договори, висока продуктивност и широко прифатени скратени и флексибилни форми на работа.

Каде е Македонија?

За Македонија последните официјални податоци (2020) покажуваат просечна работна недела од 39 часа – речиси „грчко темпо“ и значително над просекот на ЕУ. Нема понови бројки за 2024 г., но регионалниот тренд сугерира дека намалувањето кај нас е бавно, ако воопшто постои. Ова е резултат од неколку причини:

• Ниска женска вработеност и мал удел на скратено работно време.
  Во ЕУ скратувањето најмногу се должи на порастот на женската вработеност и растот на услужниот сектор, каде што доминираат хонорарни и скратени ангажмани. Во Македонија, само околу 43 % од жените работат, а скратеното работно време е ретка појава, па товарот на „цел работен стаж“ останува речиси непроменет.
• Високо ниво на неформална економија.
  Луѓето кои работат без договори често немаат регуларно дефинирано работно време и пријавуваат часови што реално се подолги од официјалните.
• Пониски плати и силен “финансиски притисок”.
  Анализите на ЕЦБ и ММФ покажуваат дека во побогатите држави луѓето „можат да си дозволат“ да работат помалку. Во Македонија просечната нето-плата е околу 620 евра, па мотивот „да се земе уште една смена“ останува силен.

Европските причини – и нашата реалност

Истражувањата на Европската комисија и Европската централна банка ја поврзуваат скратената работна недела со:

1. Бумот на скратените форми на вработување.
2. Поголемо учество на жените на пазарот на труд.
3. Трансформацијата кон услуги високо заситени со технологија.

Во Македонија, овие фактори сè уште не се доволно изразени. Додека дел од ИТ-секторот експериментира со „четиридневна недела“, производството и трговијата остануваат во 40-часовна матрица, придружена со прекини за прекувремена работа што често не се наплатуваат.

Што значи ова за домашната политика?

• Преговори за нов Општ колективен договор.
  Синдикатите веќе навестуваат барање за „38-часовна недела со иста плата“. Работодавачите возвраќаат дека продуктивноста мора прво да порасне.
• Талент и иселување.
  Ако земјите во ЕУ нудат пократка недела и повисок приход, македонската работна сила може уште побрзо да ја гледа границата како единствена алтернатива.
• Поддршка за женско предприемништво и флексибилност.
  Програмите за ре-тренинг и субвенции за детска грижа би можеле да го зголемат учеството на жените во пазарот, што индиректно ќе ја скрати просечната работна недела без „насилно“ менување на законите.

• Ако Македонија сака да се приближи кон европските трендови без да ја жртвува конкурентноста, клучни се две насоки: (1) продуктивност преку технологија и (2) формализирање на пазарот на труд.
• Контролираното воведување на скратено работно време во јавниот сектор може да послужи како пилот-програма, а успехот да се мери преку конкретни индикатори за услуга и излез.
• Во приватниот сектор, стимулите за flexible work — од даночни олеснувања до поддршка за работа од дома — може да ја „пресечат“ дилемата помеѓу работодавачите и вработените.

Европа оди кон пократок работен ден; Македонија засега останува „во полна смена“. Но прашањето веќе не е дали ќе се скрати неделата, туку кога и под кои услови – и дали ќе го направиме тоа по сопствен план или ќе ни биде наметнато од пазарниот одлив на талент.