Израелците и Палестинците пред најголема опасност од 1948 година

Денот на ужасот кој штотуку го доживеа Израел го сигнализира крајот на експериментот на Нетанјаху за насилен соживот

Пишува: Јувал Ноа ХАРАРИ*

Израел штотуку го доживеа најлошиот ден во својата историја. За еден ден се убиени повеќе израелски цивили отколку вкупниот број на цивили и војници изгубени во војната на Синајскиот Полуостров од 1956 година, Шестдневната војна од 1967 година и Втората либанска војна од 2006 година. Извештаите и сцените од областите заземени од Хамас се ужасни. Многу од моите пријатели и членови на семејството претрпеа неописиви ѕверства. Тоа значи дека и Палестинците сега се соочуваат со огромна опасност. Најмоќната земја на Блискиот Исток трепери од болка, страв и гнев. Немам ниту знаење ниту морален авторитет да зборувам за тоа како изгледаат работите од палестинска перспектива. Но, во време на најголема болка во Израел, би сакал да предупредам како изгледаат работите од израелската страна на оградата.

Политиката често функционира како научен експеримент, кој се спроведува врз милиони луѓе со малку етички ограничувања. Се обидувате нешто – без разлика дали тоа е зголемување на социјалните бенефиции, избор на популистички претседател или нудите мир – ги гледате резултатите и одлучувате дали да продолжите по тој пат; или сменете го курсот и пробајте нешто друго. Така се одвиваше израелско-палестинскиот конфликт со децении: преку обиди и грешки.

За време на мировниот процес во Осло во 1990-тите, Израел му даде шанса на мирот. Знам дека од гледна точка на Палестинците и некои надворешни набљудувачи, мировните понуди на Израел беа недоволни и арогантни, но сепак тоа беше најдарежливата понуда што Израел некогаш ја направил. За време на тој мировен процес, Израел им отстапи делумна контрола врз Појасот Газа на палестинските власти. Исходот за Израелците беше најлошата терористичка кампања што ја доживеале до тој момент. Сè уште ги прогонуваат сеќавањата на животот во раните 2000-ти, со секојдневни бомби во автобуси и ресторани. Таа терористичка кампања уби не само стотици израелски цивили, туку и мировниот процес и израелската левица. Можеби мировната понуда на Израел не беше доволно дарежлива. Но, дали тероризмот беше единствениот можен одговор?

По неуспехот на мировниот процес, следен експеримент на Израел во Газа беше повлекувањето. Во средината на 2000-тите, Израел еднострано се повлече од целиот Појас Газа, ги растури сите тамошни населби и се врати на меѓународно признатата граница од пред 1967. Точно, продолжи да наметнува делумна блокада на Појасот Газа и да го окупира Западниот Брег. Но, повлекувањето од Газа сепак беше многу значаен израелски чекор и Израелците нестрпливо чекаа да видат каков ќе биде исходот од тој експеримент. Остатоците од израелската левица се надеваа дека Палестинците ќе направат чесен обид да ја претворат Газа во просперитетен и мирен град-држава, Сингапур на Блискиот Исток, и ќе му покажат на светот и на израелската десница што можат Палестинците да направат кога ќе им се даде шанса да се управуваат сами со себе.

Се разбира, тешко е да се изгради Сингапур под делумна блокада. Но, сепак може да се направи чесен обид: во тој случај ќе има поголем притисок врз израелската влада и странските сили и израелската јавност да ја укинат блокадата на Газа и да постигнат чесен договор и за Западниот Брег. Наместо тоа, Хамас го презеде Појасот Газа и го претвори во терористичка база од која беа извршени напади врз израелски цивили. Уште еден експеримент заврши неуспешно.

Ова целосно ги дискредитираше остатоците од израелската левица и го донесе на власт Бенјамин Нетанјаху и низа негови агресивни влади. Нетанјаху беше пионер на уште еден експеримент. Бидејќи мирниот соживот не успеа, тој усвои политика на насилен соживот. Израел и Хамас разменуваа удари на неделна основа, а голема воена операција се случуваше речиси секоја година; сепак, деценија и пол, израелските цивили можеа да живеат на неколку стотици метри од базите на Хамас од другата страна на оградата. Дури и израелските месијански зелоти покажуваа мал интерес за повторно заземање на Појасот Газа, па десничарите се надеваа дека одговорноста за владеење со над два милиони луѓе постепено ќе го омекне Хамас.

Навистина, многумина од израелската десница го гледаат Хамас како подобар партнер од палестинската управа. Тоа беше затоа што израелските јастреби сакаа да ја задржат контролата врз Западниот Брег и се плашеа од мировен договор. Изгледаше дека Хамас на израелската десница ѝ го нуди најдоброто од сите светови: го ослободи Израел од управувањето со Појасот Газа, додека не даваше мировни понуди што би можеле да ја отстранат израелската контрола на Западниот Брег. Денот на ужасот кој штотуку го доживеа Израел го сигнализира крајот на експериментот на Нетанјаху за насилен соживот.

Па, што е следно? Никој не знае со сигурност, но некои гласови во Израел веќе повикуваат на повторно освојување на Појасот Газа или негово срамнување со земја. Резултатот од таквите политики би можел да биде најлошата хуманитарна криза што регионот ја видел од 1948 година. Ако Хезболах и палестинските сили на Западниот Брег се приклучат на борбата, бројот на загинатите може да достигне илјадници, со милиони протерани од своите домови. Од двете страни на оградата има религиозни фанатици фиксирани на божјите ветувања и војната од 1948 година. Палестинците сонуваат да го променат исходот од таа војна. Еврејските фанатици, како што е министерот за финансии Безалел Смотрич, ги предупреди дури и арапските граѓани на Израел дека се тука по грешка, бидејќи Бен-Гурион (првиот премиер на Израел) не си ја завршил работата; 2023 година би можела да им дозволи на фанатиците од двете страни да ги исполнат своите верски фантазии и да ја реконструираат војната од 1948 година.

Дури и ако околностите не одат во толкава крајност, сегашниот конфликт веројатно ќе го стави последниот клинец во ковчегот на израелско-палестинскиот мировен процес. Кибуците долж границата со Газа беа социјалистички комуни и некои од најжилавите бастиони на израелската левица. Познавам луѓе од тие кибуци кои, по години минати во речиси секојдневни ракетни напади од Газа, сè уште негуваа надеж за мир, како верски култ. Овие кибуци штотуку се уништени, а некои од последните миротворци или се убиени, или ги закопуваат своите најблиски или биле одведени во Газа како заложници. На пример, Вивијан Силвер, мировна активистка од Кибуц Бе’ери, која со години ги превезуваше болните жители на Газа во израелските болници, исчезна; најверојатно е заложник во Газа.

Она што веќе се случи не може да се врати. Мртвите не можат да се вратат во живот, а личните трауми никогаш нема целосно да заздрават. Но, ние мора да спречиме понатамошна ескалација. Многу сили во регионот моментално се предводени од неодговорни верски фанатици. Затоа, надворешните сили мора да интервенираат за да се смири конфликтот. Секој што сака мир мора недвосмислено да ги осуди злосторствата на Хамас, да го притисне Хамас веднаш и безусловно да ги ослободи сите заложници и да помогне да се одвратат Хезболах и Иран од интервенција. Ова ќе им даде на Израелците простор за дишење и мала трошка надеж.

Второ, коалицијата на земји подготвени за акција – од САД и ЕУ до Саудиска Арабија и палестинската управа – треба да го преземе Појасот Газа од Хамас, да ја обнови Газа и истовремено целосно да го разоружа Хамас и да го демилитаризира Појасот Газа.

Мали се шансите овие чекори да се спроведат. Но, по неодамнешните ужаси, повеќето Израелци не мислат дека може да се живее со нешто помалку од тоа.

(* Текстот на историчарот, философ и писател Јувал Ноа Харари е преземен од The Guardian)