Од индекс до иднина: Помеѓу желбите и пазарот

Во академската 2024/2025 година македонските амфитеатри пречекаа нешто повеќе од педесет илјади студенти, броеви што полека, но постојано се намалуваат. Три четвртини од бруцошите и понатаму му веруваат на државниот систем и своите индекси ги потпишуваат на јавните универзитети; една петтина, пак, ѝ дава шанса на приватната академска сцена.

Најмногу чекори сè уште водат кон „Св. Кирил и Методиј“. Под неговиот покрив, Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство е вистински магнет: речиси пет илјади студенти седнуваат зад екраните со надеж дека ќе ги претворат кодовите во сигурен месечен приход. Веднаш потоа се Медицинскиот и Економскиот факултет, кои традиционално ја носат тежината на професиите што обезбедуваат стабилна работа дома или отворена врата кон Европа.

Зошто токму таму? Пред сè, поради вработливоста. Во ИТ-секторот почетната плата веќе со години надминува просечен македонски приход; медицинските дипломи, пак, се цена на билет за специјализација во Виена, Минхен или Рим. Државата дополнително ги охрабрува младите со субвенционирани места ‒ речиси половина од слободните позиции на УКИМ минатата година беа буџетски.

Но зад бројките се крие и поинаква приказна. Во студентските анкети околу две третини од испитаниците велат дека се задоволни од наставата и професорите, додека едвај третина истото го тврдат за условите во домовите и за административната поддршка. Лабораториската опрема честопати е постара и од самите студенти, а бирократските лавиринти и натаму бараат трпеливост.

Понудата на студиски програми, сепак, се шири со забрзано темпо. Нови магистерски насоки за вештачка интелигенција, обновлива енергија или балканска историја ветуваат современ курикулум и поголема мобилност. Токму тука се појавува критичната забелешка: дали лавината од „иновативни“ програми навистина произлегува од реалните потреби на пазарот на трудот, или станува збор за академска инфлација што носи краткорочен маркетинг-ефект, а долгорочно произведува дипломи без соодветна професионална поткрепа? Работодавачите сè почесто сигнализираат дека бараат практични вештини и специјализирани профили, додека некои факултети одговараат со проширени листи на предмети и називи кои звучат модерно, но се преклопуваат со постојните курикулуми. Без внимателна анализа, постои опасност да се избалансираат желбите на факултетите за пополнет буџет, а не вистинските технолошки и економски трендови.

Меѓународната мобилност е уште еден силен магнет. Со „Еразмус+“ секоја година стотици студенти заминуваат во градови од Љубљана до Лисабон, а словенечките факултети веќе се прв избор за над илјада и шестотини Македонци, привлечени од бесплатната школарина и работните визи.

Ако на ова се додадат онлајн-студиите и двојните дипломи, станува јасно дека изборот на факултет сè повеќе наликува на стратешка игра: треба да се избалансираат финансиските трошоци, квалитетот на наставата, меѓународните шанси и, секако, реалното барање на работодавачите. За таа цел, неопходни се подобри алатки за следење на пазарните потреби, редовно ажурирање на програмите и посилни врски меѓу универзитетите и индустријата.

Во таков контекст, прашањето „каде ќе студираш?“ е само прво поглавје во поширока приказна – приказна за тоа како образовниот систем ќе одговори на идните економски предизвици и како младите ќе го најдат своето место во свет што се менува побрзо од универзитетските силобуси. Зашто индексот, колку и да е важен, останува лист хартија ако зад него не стои јасна визија за утрешниот ден – визија што го поврзува академскиот свет со реалните потреби на општеството и економијата.