Skip to content
Дуалното образование — моделот што паралелно спојува училница и работа во реално производство — е една од главните причини зошто Германија со години има најниска невработеност кај младите во ЕУ. Таму околу половина од сите средношколци минуваат низ ваква програма, што се смета за клучно за континуираниот извозен бум и држењето на младинската невработеност под 10 %.
Што точно значи „дуално“?
Новиот Закон за стручно образование и обука, усвоен во јануари 2025 г., прецизира дека наставата се реализира на две места: во училиштето и кај работодавачот. Учениците не само што ја совладуваат теоријата, туку добиваат и практични вештини на современа опрема, под менторство на индустриски експерти.
Каде е Македонија во оваа приказна?
СДСМ го внесе дуалното образование во државната агенда уште во 2018 г. со првите пилот-паралелки во средните стручни училишта, содржани во Стратешкиот план на МОН 2018-2020, а процесот кулминираше со новиот Закон за стручно образование усвоен од парламентарното мнозинство во јануари 2025 г., со што наставата „на две места“ – училиште и компанија – стана законска обврска.
• За учебната 2025/26 година се отворија 269 дуални паралелки со 6 725 слободни места.
• Државата обезбеди 1 570 месечни стипендии по 3 500 денари за учениците.
• Веќе се вклучени над 550 компании – најголемо портфолио досега.
• Минатата година практична настава обезбедија повеќе од 500 фирми за речиси 4 000 ученици во 62 стручни училишта.
Зошто ни треба?
Иако официјалната невработеност падна на историски ниски 12,5 %, младинската невработеност останува над 30 %, а компаниите алармираат за хроничен недостиг од технички кадар и несоодветност на вештините. Стопанската комора нагласува дека „дуалното образование не е цел сама по себе, туку нов начин училиштата да зборуваат на јазикот на економијата“.
Економски ефекти
- Побрзо вработување на младите – германското искуство покажува дека над 70 % од учениците веднаш добиваат работен договор кај истата фирма која ги обучувала.
- Задржување на талентите – секој втор млад Македонец размислува за иселување; врзувањето на учениците со локални компании уште во средно е најконкретна мерка против „одливот на мозоци“.
- Подигнување на продуктивноста – фирмите што инвестираат во обука добиваат работници кои веднаш ракуваат со специјализирана опрема, скратувајќи ја транзицијата од ученик до работник и зголемувајќи ја конкурентноста на извозните сектори.
Меѓународна поддршка
Швајцарија преку програмата „Education for Employment“ (2022–2026) вложува во опремување на училиштата и обука на наставниците, целејќи кон надминување на младинската невработеност која останува над 30 %.
• Квалитет над квантитет – експанзијата мора да оди со јасни стандарди за безбедност, програма и менторирање, за да не се претворат паралелките во евтина работна сила.
• Регионална дисперзија – источниот и југозападниот регион сè уште немаат доволно акредитирани компании; потребни се даночни олеснувања за фирмите што ќе отворат погони надвор од Скопје.
• Јавна перцепција – техничките професии се третираат како „помал избор“ во однос на гимназиите; позитивни кампањи со успешни приказни може да ја сменат оваа перцепција.
Дуалното образование повеќе не е експеримент, туку државна стратегија што директно влијае врз невработеноста, продуктивноста и конкурентноста. Ако се спроведе со строг квалитет и вистински партнерства меѓу училиштата и приватниот сектор, Северна Македонија може да ја претвори сегашната демографска криза во демографска дивиденда – млад, квалификуван кадар кој останува дома и ја движи економијата, од училница директно во фабрика.
