Skip to content
НРБСМ денес објави статистички извештај кој покажува дека во мај бројките изгледаат охрабрувачки: просечната каматна стапка на сите кредити паднала на 5,06 %, најниско ниво од почетокот на кризата. Народна банка со гордост го вметна резултатот во соопштението – „намалување од 0,43 процентни поени за една година“.
Но зад линијата на просекот се крие друга приказна, онаа што ја чувствуваат претпријатијата и домаќинствата кога ќе ја побараат следната позајмица. Таму пишува: 4,72 % за нов кредит, дури 0,85 п.п. повеќе од април. За корпоративниот сектор скокот е уште пострмен – 1,25 п.п. за само еден месец.
Старите долгови се ефтини – добра вест за оние што веќе го подигнале заемот. Новиот капитал се поскапува – лоша вест за оние што сакаат да инвестираат денес
Старите долгови се ефтини – добра вест за оние што веќе го подигнале заемот. Новиот капитал се поскапува – лоша вест за оние што сакаат да инвестираат денес
Банкарска математика: старата рата паѓа, новата расте
Што навистина падна? Ратите на кредитите подигнати во 2022–2023 г., кога каматниот циклус бележеше врв. Банките постепено ги усогласуваат тие договори со пониските базични стапки на Народна банка. Тоа ја повлекува просечната бројка надолу.
Во исто време, во Excel-листите на кредитните одбори стои друго правило: несигурна глобална економија = поголема премија за ризик. Резултатот е парадоксот „пола поен долу, цел поен горе“:
Штедачите и натаму во минус
На другата страна од билансот, депонентите добиваат во просек 2,21 %. Дури и со двоцифреното забавување на инфлацијата, реалниот принос останува негативен. Народна банка бележи „раст од 0,35 п.п. на годишно ниво“, но таа ставка едвај достигна половина од инвациониот пик во 2024 г.
Со други зборови, банките ја затвораат маргината преку штедачите, не преку сопствените трошоци. Новоформираните депозитни камати пак паѓаат (2,32 %), што значи дека свежата ликвидност се наградува уште помалку од постојната.
Народна банка од март наваму го држи клучот (основната камата) стабилен. Во соопштението нема став дали сегашната аномалија – поевтини стари, поскапи нови кредити – е прифатлива цена за финансиската стабилност.
Без јасен сигнал, банките го толкуваат молкот како зелено светло за повисоки премии. Бизнисот одговара со одложени инвестиции, а граѓаните се враќаат на старата математика: „Попаметно е да трпам инфлација отколку да влечам скап кредит“.
Ако Народна банка сака да ја одмрзне апетитот за инвестиции, ќе мора да излезе од рамката на статистичката самодоволност и да постави граници за банкарските маржи – или барем транспарентни очекувања. Во спротивно, просеците ќе продолжат да изгледаат убаво на хартија, а економијата ќе остане во чекална.
За крај, една проста споредба: меѓубанкарската стапка МКДОН сега е под 3 %. Разликата до 4,72 % за нов кредит е речиси два процентни поени – премија што претпријатијата и домаќинствата ја плаќаат за финансиски систем кој се декларира како стабилен, но игра на сигурно со туѓи пари.
Колку подолго оваа шема остане незабележана, толку подлабоко ќе биде копчето „пауза“ на економскиот раст.
