Skip to content
ВОЈНА НА ИЗРАЕЛ И ХАМАС
Петтата војна меѓу Израел и Хамас избувна на 7 октомври со ненадеен напад на палестинските екстремисти од Појасот Газа на израелска територија. Во нападите без преседан загинаа повеќе од 1.200 луѓе, а беа земени 240 заложници. Израелските власти ветија дека ќе го уништат исламистичкиот Хамас, кој владее со Појасот Газа, и започнаа континуирано бомбардирање. На крајот на октомври, Израел започна копнена офанзива, прво на северот на таа мала, густо населена енклава.
Од почетокот на војната, повеќе од 20.000 Палестинци загинаа, а 1,9 милиони се раселени, а северниот дел на Газа е речиси целосно уништен. Во Газа повеќе од половина милион луѓе гладуваат, бидејќи на територијата не се испорачува доволно храна. За време на еднонеделното примирје кон крајот на ноември, Хамас ослободи 105 заложници, додека Израел ослободи од затвор 240 лица. Копнената офанзива на Израел е проширена на југ и бомбардирањето продолжува со несмалена жестокост, но не престануваат ниту ракетните напади на Хамас од Појасот Газа, поради што постои опасност војната да се прошири во регионот.
Војната доведе до зголемување на насилството на друга палестинска територија, Западниот Брег, а судирите меѓу израелските сили и проиранскиот Хезболах се речиси секојдневни, на границата меѓу Израел и Либан. Обидите за воспоставување ново примирје се уште не вродиле со плод, а стравувањата од ширење на конфликтот се зголемуваат поради нападите на јеменските бунтовници, поддржани од Иран, на бродови во Црвеното Море.
ВТОРА ГОДИНА ОД ВОЈНАТА НА РУСИЈА ПРОТИВ УКРАИНА
Украина влезе во 2023 година со големи надежи и ја заврши со лошо расположение, со оглед на неуспесите на украинските сили на бојното поле и неизвесноста за натамошната помош на Западот во нејзината борба против руската инвазија. Втората година од руската војна против Украина беше одбележана со неуспешна контраофанзива на украинските сили и повлекување на Русија од договорот што овозможи извоз на украински житарки, како и одлука за отворање на преговорите за пристапување ЕУ-Киев и влез на Финска во НАТО. По 22 месеци војна, Русија контролира една петтина од територијата на Украина.
Украинската контраофанзива, започната на почетокот на јуни, не ги донесе очекуваните резултати бидејќи за малку не ја помести линијата на фронтот. Во втората година од војната беше урната и браната Каховка на реката Дњепар, што предизвика хуманитарна и еколошка катастрофа. Претходно, Меѓународниот кривичен суд во Хаг, кој нема јурисдикција во Русија, издаде налог за апсење на рускиот претседател Владимир Путин, под обвинение за воени злосторства. САД и другите западни земји продолжија да обезбедуваат воена и финансиска поддршка за Киев, вклучително и снабдување со контроверзни касетни бомби, што наиде на осуда.
На бранот стравови за ширење на војната, Финска стана 31-та членка на НАТО, со што повеќе од двојно се зголеми копнената граница меѓу Алијансата и Русија, додека влезот на Шведска се уште е блокиран од Турција и Унгарија.
БУНТ НА ВАГНЕР ГРУПАТА ВО РУСИЈА И СМРТТА НА ПРИГОЖИН
Краткотрајниот јунски бунт на платеничката паравоена група Вагнер го претставува најтешкиот удар врз авторитетот и имиџот на рускиот лидер Владимир Путин, иако тоа не влијаеше значително на неговата популарност во земјата. Бунтот на Вагнер групата на Евгениј Пригожин почна вечерта на 23 јуни по неговите остри критики на руското воено раководство. Пригожин, бизнисмен кој профитираше од тоа што го имаше Путин како негов покровител, го обвини военото раководство за лошо водење на војната против Украина, во која Вагнер групата беше главен фактор.
Бунтовниците не наидоа на сериозен отпор, соборија најмалку шест воени хеликоптери и еден авион и стигнаа на околу 200 километри од Москва. Бунтот заврши еден ден подоцна, со посредство на белорускиот претседател Александар Лукашенко, со договор борците на Пригожин да бидат префрлени во Белорусија и да не бидат кривично гонети. Точно два месеци по бунтот, на 23 август, Пригожин, чие место на живеење во меѓувреме не се знаеше, загина во пад на приватен авион на лет од Москва за Санкт Петербург, заедно со двајца негови најблиски соработници. Смртта на Пригожин ги поттикна шпекулациите дека тоа е одмазда на Кремљ за бунтот, додека Путин тврди дека тоа е несреќа предизвикана од детонирање на рачни гранати во авионот.
Групата Вагнер, позната по своите воени активности во Украина, Сирија и неколку африкански земји, од октомври ја раководи синот на нејзиниот основач Павел Пригожин.
ЕГЗОДУС ОД НАГОРНО-КАРАБАХ
Повеќе од 100.000 етнички Ерменци го напуштија Нагорно Карабах во септември, по молскавична офанзива на азербејџанските сили во таа планинска енклава, за која Ереван и Баку се расправаат повеќе од три децении. До 19 септември, кога Азербејџан започна офанзива во која загинаа околу 600 луѓе, енклавата Нагорно-Карабах беше под контрола на ерменските сепаратисти. Азербејџанската победа, постигната за 24 часа, резултираше со самораспуштање на сите ерменски институции во Нагорно-Карабах, егзодус на речиси целото население од таа енклава во Ерменија (100.000 од 120.000) и влегување на азербејџанските сили во Степанакерт, главниот град на неодамна самопрогласената република.
Меѓународниот суд на правдата, до кој се жалеше Ереван, му нареди на Баку во средината на ноември да го олесни безбедното враќање на жителите во Нагорно-Карабах. Мировните разговори меѓу Ерменија и Азербејџан не напредуваа до почетокот на декември, кога страните се обврзаа да преземат конкретни мерки за нормализирање на односите, а потоа разменија затвореници, зголемувајќи ги надежите дека е можен траен мировен договор. Корените на конфликтот датираат од 1923 година, кога советските власти го анектираат регионот Нагорно-Карабах кон Азербејџан. Азербејџан и Ерменија беа во војна од 1988 до 1994 година и во есента 2020 година, а во центарот на двата конфликти беше енклавата Нагорно-Карабах.
ОбВИНЕНИЈА ПРОТИВ ТРАМП
Американските власти во 2023 година поднесоа четири обвиненија против поранешниот шеф на државата, републиканецот Доналд Трамп, во екот на неговата кампања за враќање во Белата куќа. Уставот и законите на САД не даваат јасни одговори на сите прашања што ги поставува обвинението во врска со евентуалниот нов мандат на Трамп. Двете обвиненија се однесуваат на обидот на Трамп да ги поништи резултатите од претседателските избори во 2020 година, на кои тој загуби од демократот Џозеф Бајден. Во третиот процес, Трамп беше обвинет дека прикрил исплата на пари на порно ѕвездата Сторми Даниелс, во замена за нејзиното молчење за нивната врска, а во четвртиот дека незаконски чувал доверливи документи на неговиот имот по завршувањето на неговиот претседателски мандат.
Првото судење на Трамп, кој се изјасни за невин во сите случаи, треба да започне во март 2024 година. Обвиненијата не го спречуваат Трамп да биде кандидат на изборите во ноември 2024 година или да ја преземе функцијата претседател. Доколку биде осуден во две федерални судски процеси, би можел да се врати во Белата куќа.
Во другите два процеса, на федерално ниво, Трамп може да се обиде да се помилува себеси доколку стане претседател, но тоа најверојатно би го решил Врховниот суд на САД. Трамп, фаворит за републиканската претседателска номинација, досега има корист од обвиненијата, бидејќи донациите се зголемуваат откако беа поднесени, додека неговата поддршка не се намалува.
РАЗОРЕН ЗЕМЈОТРЕС ВО ТУРЦИЈА И СИРИЈА
Речиси 60.000 луѓе загинаа во еден од најсмртоносните земјотреси во последните 100 години, кој опустоши делови од Турција и Сирија рано на 6 февруари. Земјотресот со јачина од 7,8 степени и последователните потреси погодија околу 15,7 милиони луѓе во југоисточна Турција и северозападна Сирија. Иако епицентарот на земјотресот бил на 90 километри од брегот, во Средоземното Море е забележано цунами, прво во регионот на источниот Медитеран по земјотресот на Кипар во 1953 година.
Спасувачките операции, во кои учествуваа околу 100.000 луѓе од повеќе од 20 земји, беа комплицирани од оштетените патишта, зимските бури и телекомуникациските прекини. Жителите на тешко погодената провинција Хатај, каде што беа уништени цели населби, ја критикуваа реакцијата на владата, велејќи дека на спасувачите им требало премногу време да пристигнат. Во земјотресот беа уништени или тешко оштетени околу 160.000 објекти, најмногу во Турција, а се покажа дека за тоа придонесе и човечкиот фактор. Турската опозиција ги обвини властите дека не ги почитуваат строгите прописи при одобрување градба, дури и во опасните области. Властите ја негираа вината, но признаа дека имало пропусти и уапсиле 184 лица. Наводите за широко распространета корупција и контроверзните одлуки на властите, кои овозможија изградба на небезбедни згради во Турција, не влијаеја значително на исходот од претседателските избори во мај, на кои победи долгогодишниот турски лидер Реџеп Таип Ердоган.
УРИВАЊЕ КЛИМАТСКИ РЕКОРДИ
Бројни климатски рекорди ја одбележаа 2023 година, најтоплата година досега – рекордни емисии на стакленички гасови, рекордни температури на океаните и рекордно ниско ниво на мраз на Антарктикот. По шест последователни најтопли месеци, просечната глобална температура годинава ќе биде за 1,4 степени повисока во однос на прединдустрискиот период, а за два дена била дури два степени повисока. Глобалното затоплување предизвика екстремни временски настани на сите континенти. Невидените пожари во Канада зафатија 18,5 милиони хектари, што е шест пати повеќе од површината од десетгодишниот просек. Стотици пожари однесоа најмалку 28 животи во Грција, која тогаш беше погодена од поплавите предизвикани од бурата Даниел, најсмртоносната досега во Медитеранот.
Најлоши последици од невремето имаше во Либија, каде загинаа 4.300 луѓе, а повеќе од 8.000 се водат како исчезнати. Тајфунот „Доксури“ донесе рекордни врнежи од дожд на азискиот континент и принуди евакуација на стотици илјади луѓе, додека долготрајните суши се интензивираа во Централна и Јужна Америка. Кон крајот на годината во Дубаи се одржа меѓународната конференција за климата (КOП28), од која светските лидери повикаа на напуштање на употребата на фосилните горива и зголемување на капацитетот на обновливите извори на енергија и се договорија за воспоставување на Фонд за загуби и штети. Иако многу официјални лица го опишаа договорот како историски, експертите и еколошките активисти предупредуваат дека тоа не е доволно за да се спречи „климатски колапс“ на планетата.
УКРАИНА, МОЛДАВИЈА И ГРУЗИЈА НА ЧЕКОР ДО ЕВРОПСКАТА УНИЈА
Европскиот совет на 14 декември донесе одлука за отворање на претпристапните преговори на ЕУ со Украина и Молдавија и на Грузија кандидатски статус за членство. Таа одлука е директна последица на руската војна против Украина, која го зголеми значењето на проширувањето на ЕУ. На почетокот на преговорите со Украина до последен момент се противеше Унгарија, но премиерот Виктор Орбан, на убедување на германскиот канцелар Олаф Шолц, накратко ја напушти салата за состаноци по неколкучасовни неплодни преговори. Тој на тој начин им овозможи на преостанатите 26 лидери на ЕУ, во согласност со основните договори на Унијата, да донесат одлука со консензус.
Сепак, Орбан стави вето на пакетот помош за Украина од околу 50 милијарди евра од буџетот на ЕУ во следните четири години. Иако Украина, Молдавија и Грузија се чекор поблиску до Унијата, Европската комисија очекува тие земји да исполнат голем број услови, кои пред се се однесуваат на зајакнување на владеењето на правото и борбата против корупцијата. Одлуката на Европскиот совет беше поздравена во Киев и Кишињев како силен сигнал за поддршка на регионот и победа за цела Европа, иако сигурно ќе треба многу време пред Украина, Молдавија и Грузија да станат членки на ЕУ.
РЕБРЕНДИРАЊЕ НА ТВИТЕР
Американскиот милијардер Илон Маск, кој ја купи платформата Твитер во октомври 2022 година и ја преименува во Х оваа година, отпушти околу половина од своите вработени, вклучително и голем број експерти за контрола на содржината задолжени за борба против дезинформации и насилство. Потоа следеше олабавување на етичките правила за содржината на објавите, со образложение дека Твитер ја ограничува слободата на говорот. После тоа, одреден број корисници ја напуштија платформата, главно институции на одделни земји и компании на ЕУ.
Промените што ги воведе Маск предизвикаа незадоволство и кај огласувачите, а тој во јули објави дека изгубил околу половина од приходите од реклами. Милијардерот го ограничи бројот на твитови што може да се прочитаат во еден ден и ги врати сметките на некои контроверзни личности, меѓу кои и поранешниот американски претседател Доналд Трамп и американскиот десничар Алекс Џонс, познат теоретичар на заговори.
Исто така, заради профит, им овозможи на сите корисници да купат таканаречен син беџ, што потврдува дека сметката е автентична. Во октомври, Европската унија објави дека Платформата Х е преплавена со дезинформации за војната на Блискиот Исток, што е во спротивност со нејзината правна рамка. (БЕТА /МИА)
