Skip to content
Изборот на Доналд Трамп за нов американски претседател претставува нова глобална реалност. Илон Маск се повеќе станува портпарол на новата американска надворешна политика и новата реорганизација во САД.
САД се соочуваат со бројни внатрешни предизвици, додека на глобалната сцена се обидуваат да го вратат силно лидерство. Првиот тест за новата американска администрација ќе биде запирање на војната во Украина и Газа. По тие потези ќе има појасни навестувања за политиката кон Русија и Кина.
Западен Балкан сигурно нема да биде приоритет на американската надворешна политика, но во секој случај ќе има потреба да се реши комплицираната ситуација во Косово и Босна и Херцеговина, а во меѓувреме ситуацијата во Северна Македонија се влошува. Останува да се види како новата американска администрација ќе гледа на одредени земји од Западен Балкан, а особено ќе биде важно да се заземе ставот на САД кон Србија. Се поставува прашањето дали земјите кои имаат силни односи со Русија и Кина ќе можат да сметаат на посилна поддршка од администрацијата на Трамп.
Санкции за нафтената индустрија на Србија (НИС)
Србија во последните неколку години успеа да ги зајакне односите со САД, тоа е видливо на секој чекор, особено кога оваа година беше потпишан договорот за стратешка соработка во областа на енергетиката меѓу САД и Србија. Ја изразува силната поддршка на американската влада за инвеститорите во проекти за чиста енергија, како средство за иницирање зелена транзиција и одржлив развој.
Србија, предводена од нејзиниот претседател Александар Вучиќ, преку прагматични политики успеа да ја убеди јавноста во Србија за важноста од поцврсти односи со САД како водечка светска сила. Ова е особено важно поради фактот што Србија зазема централно место во регионот и без неа речиси ниту еден регионален проблем не може да се реши. Завршувањето на дијалогот меѓу Србија и Косово секако ќе биде во фокусот на ЕУ, но тоа прашање не може да се реши без активната и одлучувачка улога на САД. Претходните политички групи во Србија главно ја засноваа својата политика на конфронтација со САД, додека Вучиќ одлучи да гради пријателство и да развие партнерски односи.
Србија успеа да ги зајакне односите со Украина со јасна осуда во Генералното собрание на ОН, гласајќи за резолуција со која се осудува кршењето на меѓународното јавно право кога станува збор за руската инвазија на Украина. За Украина беше испратена значајна помош од Србија, што е потврда за јасната посветеност на Србија на европскиот пат со крајна цел да стане членка на ЕУ.
Иако Србија успеа успешно да се репозиционира во регионалните и меѓународните односи, руската инвазија на Украина донесе нова геополитичка реалност во Европа, која оди во насока на илјадагодишната поделба меѓу Европа и Русија. Во таква констелација на односи, исклучително е важно ЕУ конечно да се впушти во интензивен процес на проширување, бидејќи тоа е адекватен одговор за спречување на сите странски (несакани) влијанија врз регионот на Западен Балкан.
Најавата за воведување санкции за Нафтената индустрија на Србија (НИС), која е во мнозинска сопственост на две руски енергетски компании, а станаа такви во 2008 година за време на владеењето на Борис Тадиќ и Воислав Коштуница, го отвора прашањето за снабдувањето и енергетската стабилност. Санкциите против НИС од страна на САД се насочени кон НИС, а не кон Србија, бидејќи мнозински сопственици на НИС се две руски компании, кои ја претставуваат главната поддршка на руската енергија и, следствено, финансирањето на руската држава.
Аналитичарите сметаат дека раководството на Србија ќе најде соодветно решение во дијалогот со партнерите и сојузниците кога станува збор за обезбедување на снабдување со нафта и нафтени деривати и дека енергетската стабилност на Србија нема да биде загрозена. Со оглед на одличната состојба на српските финансии, реална е можност Србија да си го врати сопственичкиот удел во НИС и со тоа да ги елиминира најавените санкции.
Односите на Србија со Руската Федерација ќе продолжат да бидат клучот за иднината на односите на Балканот и ЕУ. Србија има јасно дефинирани односи со Русија, како и со Кина, но и со ЕУ и САД. Поразот на Руската Федерација во Сирија е најдобриот сигнал за сите партнери на Руската Федерација. Слично се случи кога САД го напуштија Авганистан и сега Доналд Трамп отвора истрага за повлекување и оставање на американската воена опрема на Талибанците. Цел свет се подготвува за доаѓањето на Трамп, а и Србија. Студентските протести во Србија се увертира и ќе ја зајакнат политиката на актуелната власт. Србија има свој став, но раководството од Република Српска нема став, што стана класичен руски прокси и ја отежнува позицијата на Србија во новите геополитички промени предизвикани од доаѓањето на Трамп.
Внатрешни односи и проблеми со кои се соочува Србија
Србија е на геополитичка крстосница испреплетена со различни интереси. Иако последниве неколку години предупредуваме дека ќе има обид за дестабилизација на Србија и дека со текот на времето ќе се интензивира, нашите предвидувања се остварија. Тешката ситуација наследена од распадот на поранешна СФРЈ и неколкуте војни е процес на надминување на кризите со кои се уште се соочува Србија. Регионот на Западен Балкан сè уште има дефицит во адекватно справување со минатото. Затоа, не е чудно што во тие општества има бројни девијантни појави, за кои не мора да се виновни поранешните и/или сегашните власти. Србија нема повеќе внатрешни проблеми од другите земји. Многу е поважно како тој реагира на овие проблеми и како наоѓа одговори или решенија за сегашните проблеми.
Србија е на историскиот врв на својот економски развој. Соодветните домашни и меѓународни показатели ја ставаат Србија на самиот врв на европските земји во однос на интензивен економски развој, извештајот на Светска банка (СБ) и закрепнувањето по пандемијата Ковид-19, како и зголемување на инвестицискиот рејтинг признаен од водечките меѓународни рејтинг агенции, што следствено, доведува до зголемување на домашните и странските инвестиции и воопшто на развојот на земјата.
Активно граѓанство и студентски протести
Граѓанскиот активизам и предупредувањето за различни појави во општеството, пред се девијантни, треба да биде во функција на создавање хармонично и одговорно општество. Активното граѓанство има намера граѓаните да бидат активни членови на општеството. Активно граѓанство значи заедничко креирање општество и јавни прашања на локално, национално и меѓународно ниво. Како резултат на тоа, доаѓа до зајакнување на демократското функционирање и обезбедување на вклученост на граѓаните во општеството.
Потребно е дополнително да се афирмира активното граѓанство за да се обезбеди внатрешна социјална кохезија и да се постигне општествен консензус за идниот и севкупниот општествен напредок на Србија.
Државата, односно Владата мора да се однесува одговорно, особено државните институции мора да бидат во служба на државата и нејзините граѓани. Притоа, важно е граѓаните да имаат доверба во институциите и избраните функционери. Србија има традиција на масовни протести и тоа веќе претставува дел од нејзиниот политички фолклор.
Активното граѓанство е она што го нагласува функционирањето на владеењето на правото и силните државни институции. Тоа значи и дека јавно искажаните ставови на улица не значат дека власта може да се смени или постави на улица. Во демократските општества единствениот начин да се дојде на власт е преку демократски избори. Србија тука не смее да биде исклучок. Србија и нејзините клучни политички актери мора да претрпат еден вид саморефлексија кога станува збор за сегашноста и иднината на земјата.
Периодот на владеењето на Александар Вучиќ не бил без недостатоци. Направени се грешки, а незадоволството на јавноста е природен резултат. Охрабрувачки се најавите на српскиот претседател Александар Вучиќ дека ќе се бори против криминалот и корупцијата и дека ќе ги „истера“ кадрите на сопствената Српска напредна партија (СНС). Патот во таа насока е и реконструкцијата на Владата на Србија, која се очекува. Тоа е вистинскиот пат за исцелување на општеството од тоа зло. Притоа, неопходно е да се развие култура на дијалог и да се изгради нова политичка култура.
Аналитичарите сметаат дека студентските протести донесоа нова динамика во општествениот живот на Србија и дека е неопходно соодветно да се искористи за бројни подобрувања во сите сфери на општеството, што бара одговорен пристап од сите актери и спречување на злоупотреба на студентските протести за други цели. Важноста на гласот на учениците треба да се искористи за саморефлексија и како природна лекција за иднината, но со јасна цел за зајакнување на демократијата. Затоа, важно е студентите да се издигнат над постоечката состојба и да предупредуваат за состојбите и проблемите во општеството и да не се злоупотребуваат за партиски интереси или интереси на странски фактор.
Војводина – реална или имагинарна закана од сецесионизам?
Србија имаше болни искуства со сецесионизмот во периодот на владеењето на Слободан Милошевиќ. Никој не сака тој период да се повтори во Србија. Владеењето на Слободан Милошевиќ доведе до сецесионизам на Косово. Тоа е болно прашање во колективната меморија на Србија. Со посредство на ЕУ се води дијалогот меѓу официјален Белград и Приштина. Веќе неколку години имаме отсуство на дијалог на сцената. Дијалогот влезе во ќорсокак и се очекува новата политичка групација во Брисел и Вашингтон да го забрза дијалогот и да го доведе дијалогот до крај со потпишување на сеопфатен правно обврзувачки договор. Косово е „рак-рана“ на односите во регионот на Западен Балкан, бидејќи дел од политичарите сè уште негуваат надеж дека може да дојде до промена на државните граници и воспоставување нова политичка архитектура.
Затоа во Србија загриженост и вознемиреност предизвикуваат најавите на одредени политичари или дел од јавноста за време на протестите во Нови Сад, а кои содржат сецесионистичка содржина во врска со Војводина. Важно е да се осигура дека протестите и употребата на активно граѓанство не се злоупотребуваат, односно да не се во функција на отцепување или формите на демократско изразување на граѓаните, поединечните политички партии, властите или опозицијата да не се користат за сопствена тесни политичко-партиски потреби и интереси. Не е тајна дека дел од меѓународните и домашните кругови не е во интерес на силна, влијателна и просперитетна Србија.
Опозицијата е неопходна за секое демократско општество, за да ги следи владините политики со цел нивно рационализирање или укажување на некои од недостатоците и грешките што се појавуваат при управувањето со јавните работи од извршната власт во која било земја. Конструктивната опозиција е легитимно право, кое е основа за градење на демократско општество. Протестите и мирното изразување на ставовите е демократска практика, која е препознаена во сите демократски системи. Суштината на демократијата е основа за зачувување на државата во рамките на уставот и законите и за зачувување и зајакнување на другите државни институции. Очигледна е разликата меѓу конструктивната опозиција која има за цел да ги елиминира грешките и да ги исправи за доброто на нацијата и граѓаните и деструктивната опозиција која бара грешки со цел да ја дестабилизира, да ја загрози безбедноста и стабилноста, да ја доведе земјата во спирала на насилство и хаос.
Но, она што уште поостро се истакнува е однесувањето на дел од опозицијата и дел од т.н на „независните“ медиуми во Србија. Нивниот пристап, далеку од олицетворение на професионализам или граѓански стандарди, е на работ на минимални професионални стандарди, поткопувајќи го нивниот сопствен кредибилитет и, парадоксално, ширејќи јавни поплаки против власта.
Наместо да го канализираат незадоволството во конструктивна критика или да понудат остварливи алтернативи, опозицијата и нивните сојузнички медиуми се однесуваа на начин што ги намалуваат самите прашања што тие тврдат дека ги претставуваат. Наместо да го подигнат нивото на јавниот дискурс, нивната тактика на сензационализам, искривување и непрофесионално известување го разблажи фокусот на легитимните недостатоци на власта. Одредени опозициски лидери не криеја дека имаат странска поддршка за нивните активности, што во Србија се доживува негативно. Ваквото однесување директно влијаеше на способноста на јавноста сериозно да ги сфати поплаките, ефикасно штитејќи ги властите од постојана одговорност. Со заматување на водите на јавниот дискурс, овие актери, парадоксално, и дозволија на владата ненамерно да го одложи значајниот преглед.
Европскиот пат на Србија не смее да има алтернатива
Србија е во геополитички виор. Дел од странскиот фактор од запад и од исток сака да има влијание во таа земја. Србија јасно одлучи дека нејзина стратешка цел е членството во ЕУ. Влијанијата од странство мора да се елиминираат со мудра и одговорна политика. Србија мора да се преиспита кои се нејзините вистински пријатели, и на Запад и на Исток.
На патот кон членството во ЕУ ќе биде неопходно да се земат и да се применат најдобрите искуства и практики на другите земји, кои претходно се најдоа на европскиот пат. За жал, многу често соседите или поединечните членки на ЕУ блокираат одредени земји кандидати поради нивните билатерални интереси. Имаме илустративен пример кога Бугарија го блокираше или запре патот на Северна Македонија кон членството во ЕУ, бидејќи го блокираше почетокот на преговорите поради нејзините билатерални интереси. Слично на однесувањето на Бугарија, го имаме и однесувањето на Хрватска, особено кога станува збор за Босна и Херцеговина, Србија и Црна Гора.
Затоа Словенија и Германија подготвија нон-пејпер, во кој се предвидува дека во претпристапниот процес веќе нема да има можност за вето и блокади поради нерешени билатерални прашања со соседните земји. Исто така, ќе биде неопходно да се воведе можност за квалификувано мнозинство (QMV) при одлучувањето во процесот на пристапување во ЕУ, со цел да се избегнат опструкции од одредени постоечки членки на ЕУ во процесот на пристапување на земјите кандидати за ЕУ. членство. Забрзаното членство во ЕУ е единствениот точен одговор, за запирање на негативните тенденции, негативните странски влијанија и антиевропските политики на Западен Балкан.
Анализата е на ИФИМЕС, Меѓународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија. ИФИМЕС има посебен советодавен статус во Економскиот и социјален совет ECOSOC/UN, Њујорк, од 2018 година и е издавач на меѓународното научно списание „Eвропски Перспективи“.
https://www.europeanperspectives.org/en
